حکم نماز بیمار

اهميت نماز

۱ - در عظمت نماز همين اندازه بس كه حضرت ابراهيم عليه السلام بعد از رسيدن به مقام نبوت و رسالت و خُلَّت و امامت ، در جوار خانه خدا از خداوند متعال خواست :
«رَبِّ اجْعَلْنِى مُقِيمَ الصَّلوةِ وَمِنْ ذُرِيَّتى»؛
( پروردگارا مرا اقامه كننده نماز قرار بده و ذريّه مرا ) .
۲ - در عظمت نماز همين اندازه كفايت مى‏كند كه جامع‏تر از نماز بين عبادات ، عبادتى يافت نمى‏شود ، زيرا اين عبادتى است مشتمل بر عبادت فعلى و بر عبادت قولى ، و عبادت فعلى آن شامل افعال عبادى از ركوع و سجود و قيام و قعود است ، و عبادت قولى آن شامل قرائت و ذكر و جامع جميع معارف الهيّه از تسبيح و تكبير و تحميد و تهليل كه اركان اربعه معارف حضرت حقّ سبحانه و تعالى است ، و مشتمل است بر تمام عبادات ملائكه مقرّبين ، كه عدّه‏اى از آنها عبادتشان در قيام است و عدّه‏اى در قعود و جمعى در ركوع و جمعى در سجود .
از حضرت صادق عليه السلام روايت شده كه فرمودند : بعد از معرفت خدا چيزى را افضل از اين صلوات پنجگانه نمى‏دانم .

آداب نماز

انسان مواظب باشد كه به عجله و شتاب‏زدگى نماز نخواند ، و در حال نماز به ياد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد و متوجّه باشد كه با چه كسى سخن مى‏گويد و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خداوند عالم ناچيز ببيند .
و نيز بايد نمازگزار توبه و استغفار نمايد و گناهانى را كه مانع قبول شدن نماز است مانند حسد ، كبر ، غيبت ، خوردن حرام ، آشاميدن مسكرات ، ندادن خمس و زكاة و بلكه هر معصيتى را ترك كند .
و همچنين سزاوار است كارهايى را كه ثواب نماز را كم مى‏كند به جا نياورد ، مثلا در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول به نماز نايستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند ، و كارهايى را كه ثواب نماز را زياد مى‏كند به جا آورد ، مثلا انگشتر عقيق به دست كند و لباس پاكيزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نمايد .
و اما اشاره به بعضى احكام نماز كه در بيمارستان‏ها بيشتر مورد نياز است :
بيمارى گاهى مانع از انجام قيام ( ايستادن ) يا نشستن يا ركوع يا سجده يا قرائت در نماز مى شود . در مسائل زير شما را با احكام مسائل فوق آشنا مى‏نماييم .

كسى كه نمى‏تواند بايستد

وظيفه كسى كه نمى‏تواند بايستد آن است كه نشسته نماز را بخواند و اين مساله تفصيلى دارد كه در چند مساله زير به آن اشاره مى‏شود .

كسى كه فقط در بعضى ركعات‏ يا قسمتهاى نماز بتواند بايستد

در اين صورت واجب است كه قيام كند تا موقعى كه احساس نمود كه ديگر توانائى بر قيام را ندارد ، در آن موقع بنشيند و اگر در حالى كه نشسته احساس كرد كه قدرت بر ايستادن دارد به همان مقدار كه توانست بايستد ولى تا بدنش آرام نگرفته ، نبايد قرائت و اذكار واجب نماز را بگويد .

تكيه كردن بر عصا يا ديوار در حال ايستادن‏

در صورتى كه از روى ناچارى باشد اشكالى ندارد ولى در حال اختيار بنابر احتياط واجب به ديوار و عصا و مانند اينها تكيه نكند .

نماز با قيام بدون ركوع و سجود اختيارى يا نماز نشسته با ركوع و سجود

اگر نماز گزار وقتى كه ايستاده نماز بخواند نمى‏تواند خم شده و ركوع و سجود نمايد و مجبور است به جاى ركوع و سجود با سر اشاره كند ولى در صورتى كه نشسته نماز بخواند مى‏تواند خم شده و ركوع و سجود انجام دهد ، اين مسأله دو صورت دارد :
۱ - اگر متمكن از قيام است ولى متمكن از ركوع ايستاده نيست ، بايد نماز را ايستاده بخواند و براى ركوع اشاره نمايد ، و بنابر احتياط واجب نماز را با ركوع نشسته اعاده نمايد .
۲ - اگر متمكن از ركوع و سجود هر دو نباشد، بايد ايستاده نماز بخواند و براى ركوع و سجود اشاره نمايد .

ركوع در نماز نشسته‏

حدّ ركوع در نماز نشسته آن است كه به مقدارى خم شود كه صورت مقابل زانوها قرار بگيرد ، و بهتر آن است كه به قدرى خم گردد كه كمرش صاف شود .
در ضمن گذاشتن كف دست روى زانو در ركوع استحباب داشته و واجب نيست . لذا مى‏تواند كف دست خود را روى تخت يا روى زمين بگذارد .

كسى كه قدرت بر ايستادن‏ و نشستن ندارد

وظيفه چنين كسى آن است كه نماز خود را خوابيده بخواند و كيفيت رو به قبله خوابيدن به اين صورت است :
بايد دراز كشيده و در حال نماز به پهلوى راست طورى بخوابد كه جلوى بدن او (و صورت او) رو به قبله باشد و در صورتى كه نتواند به پهلوى راستش بخوابد ، به پهلوى چپ بخوابد و باز صورتش رو به قبله باشد و اگر نتوانست بر دو طرف بخوابد بر پشت خوابيده و كف پاهايش را رو به طرف قبله نمايد و بنابر احتياط واجب بايد با سرش در حدّ امكان براى ركوع و سجود اشاره كند ( سرش را پائين آورد ) و احتياط واجب اين است كه براى سجده سرش را براى اشاره پائين‏تر از اشاره براى ركوع بياورد و در صورتى كه نتواند با سرش اشاره كند بايد با چشمانش اشاره كند .

كسى كه قدرت بر ركوع ندارد

قبل از بيان اين مساله به معنى ركوع شرعى و عرفى اشاره مى‏كنيم :
ركوع شرعى آن است كه در هر ركعت بعد از قرائت بايد به اندازه‏اى خم شود كه سر انگشتها به زانو برسد و احوط آن است كه بتواند دست را به زانو بگذارد .
ركوع عرفى آن است كه مقدارى خم شود تا در عرف بگويند ركوع نموده ولو به اندازه ركوع شرعى خم نشده است .
هرگاه نمازگذار نتواند به اندازه ركوع شرعى خم شود بايد به چيزى تكيه دهد و ركوع شرعى را به جا آورد ، و اگر موقعى هم كه تكيه داده نتواند ركوع شرعى را به جا آورد، در صورتى كه متمكّن از ركوع عرفى است ، بنابر احتياط واجب بايد ركوع عرفى را به جا آورد ، و با سر خود هم در حال قيام اشاره به ركوع بنمايد .

كسى كه قدرت بر سجده كامل ندارد

كسى كه نمى‏تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى‏تواند خم شود ، و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را برآن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد .
و اگر چيز بلندى نباشد كه مهر يا چيز ديگرى كه سجده بر آن صحيح است روى آن بگذارد ، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد ، و در صورتى كه خودش نتواند ، ديگرى بلند كند و او بر آن سجده نمايد .

نماز روى صندلى‏

در فرض سؤال بايد سطح ميزى كه سر را براى سجده روى آن مى‏گذارد پايين باشد مثلاً روبروى پاهاى او قرار گيرد . مهر را روى آن قرار دهد و بر روى آن سجده نمايد .
ولى چنانچه قدرت ندارد بر ميزى كه سطح آن به اين مقدار پايين است سجده نمايد بلكه فقط مى‏تواند بر روى ميزى سجده نمايد كه سطح آن مثلاً روبروى سينه اوست به علت مريضى يا درد كمر و ... در اين صورت بنابر احتياط واجب يك بار نماز را به همين كيفيت بخواند و يك بار نماز را با سجده به اشاره سر بخواند ، و چنانچه براى سجده حتى در اين حد سطحى كه مثلاً روبروى سينه قرار دهد و بر آن سجده كند هم قدرت ندارد و فقط مى‏تواند نماز با سجده با اشاره به جا آورد بايد نمازش را با سجده به اشاره به جا آورد .

كسى كه قدرت بر قرائت‏ و حرف زدن ندارد

در صورتى كه نمازگزار در اثر بيمارى يا جراحى صورت نمى‏تواند حرف زده يا حروف را به صورت صحيح ادا كند ، بايد به هر طور كه مى‏تواند نماز خود را قرائت نموده و كلمات آن را ادا نمايد و اگر به هيچ صورت نمى تواند قرائت كند بايد در قلب خود بگذراند و زبانش را حركت دهد وبه انگشت هم به آن اشاره كند .

اكتفاء به يك سبحان اللَّه براى مريض‏

شخص بيمار در ركوع و سجده نماز مى‏تواند به جاى سه بار سبحان اللَّه به يك بار گفتن اكتفا نمايد .