احکام روزه در فقه حنفی

شیخ سید حبیب پوازی

شرایط وجوب روزه

روزه رمضان واجب است بر کسی که این شرایط را داشته باشند:

۱- مسلمان بودن

۲- بالغ بودن: روزه بر کودکان واجب نیست اما کودکی که به سن تشخیص رسیده و توانایی داشته باشد خوب است که آنها را به روزه امر کرد تا اینکه عادت بگیرند.

۳- عاقل بودن: روزه بر دیوانه واجب نیست.

۴- طهارت از قاعدگی و نفاس: زنان قاعده و زنانی که خون ریزی بعد از ولادت دارند روزه بر آنها حرام است و بعداً در زمان طهارت قضا می کنند.

۵- توانایی روزه گرفتن: روزه بر شخص سالخورده ناتوان و مریض لاعلاج واجب نیست. اما مریضی که امید بهبودی دارد یا مسافر یا زن حامله یا شیرده یا کسی که مشکل خون ریزی دارد، می توانند روزه را بعداً قضا کنند.

اركان روزه

۱- نيت: روزه دار بايد در شب و قبل از طلوع فجر نيت و قصد روزه فردا را داشته باشد. نیت کردن در هر وقت از شب صحیح است اما به زبان آوردنش شرط نیست و از آنجايي كه نيت جز اعمال قلب بشمار مي آيد بلند شدن در شب برای سحري خوردن جزء نيت محسوب مي گردد.

پيامبر صلی الله علیه وسلم می فرمايد: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» «همانا كردارها به قصد نيت بستگي دارد». (رواه البخاری)

ام المومنين حفصه رضی الله عنها روايت مي كند كه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «كسی كه (در شب) و قبل از طلوع فجر نيت و قصد روزه نكند. در حقيقت آن روز را روزه نگرفته است». (رواه احمد)

۲-خودداري از آنچه كه روزه را باطل می كند: خوردن، آشاميدن و جماع از طلوع فجر تا غروب آفتاب به دلیل آیه ۱۸۷ سوره بقره.

چيزهایی كه روزه را باطل می كنند

آنچه كه روزه را باطل می كند بر دو قسم است:

الف- آنچه كه روزه را باطل می كند و فقط قضای آن را واجب مي گرداند:

۱- خوردن و آشاميدن بطوري عمدی

۲- استفراغ عمدی زيرا كه پيامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «كسی كه استفراغ بر او غلبه كرد بر وی قضا نيست. اما كسی كه خود عمدا استفراغ كند. بايد قضای آن روز را بگيرد». (رواه ابوداود)

۳- حيض و نفاس (خون بعد از ولادت) اگر چه يك لحظه قبل از غروب آفتاب باشد، روزه را باطل مي كند.

۴- استمناء (جلق زدن) روزه را باطل می كند و قضا آن روز را واجب مي گرداند اما اگر احتلام شد روزه اش صحيح است.

۵- چکاندن قطره در گوش و بینی مبطل روزه است (طبق نظر هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران)

۶- تزریق آمپول: بیمارانی که نیاز به تزریق دارند بهتر است از رخصت شرع استفاده کرده و روزه نگیرند. (طبق نظر هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران)

ب- آنچه روزه را باطل مي نمايد و قضا و كفاره را واجب مي گرداند:

جماع: يعني نزديكی و همبستری كردن با همسر در روز رمضان كه در اين صورت روزه باطل می شود و قضا و كفاره هر دو واجب می شود.

* كفاره عبارت است از آزاد كردن برده مسلمان،و اگر توانایی نداشت دو ماه پشت سر هم روزه بگیرد،و اگر توانایی نداشت به شصت نفر مسكين غذا بدهد (به هر مسكين يك مُد (یک چهارم سرفطره) باید پرداخت کند)

چيزهايی كه روزه را باطل نمی كند

۱- خوردن يا آشاميدن از روی فراموشی يا اجبار: كسی كه از روي فراموشي يا اجبار چيزي بخورد يا بياشامد روزه اش صحيح است.

پيامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «كسی كه روزه بود و فراموش كرد آنگاه چيزي خورد يا نوشيد روزه خود را كامل كند زيرا كه خداوند به وي غذا و آب داده است.» (متفق عليه)

۲- استفراغ غير ارادي و بدون قصد روزه را باطل نمي كند.

۳- مضمضه (آب در دهان كردن) و استنشاق (آب در بينی كردن) روزه را باطل نمی كند مشروط بر اينكه مبالغه و زياده روی نكند.

۴- سرمه كشيدن در چشم همچنين چكاندن قطره در چشم روزه را باطل نمي كند.

۵- چشيدن طعم غذا بشرط اينكه از گلويش پايين نرود.

۶- فرو بردن آب دهان روزه را باطل نمی كند.

۷- مسواك زدن به وسیله چوب اراک مشکلی ندارد اما از مسواک زدن به وسیله برس و خمیردندان بهتر است جانب احتیاط را رعایت کرده و در هنگام روزه پرهیز شود.

۸- به تاخير انداختن غسل جنابت يا غسل (حيض) عادت ماهيانه و نفاس تا بعد از طلوع فجر بهتر است حضرت عايشه و ام سلمه می فرمايند: «گاهي پيامبر صلی الله علیه وسلم صبح می نمودند (وفجر طلوع مي كرد) در حالي كه جنب بودند. آنگاه غسل مي كردند و روزه مي گرفتند». (رواه البخاری)

۹- احتلام (خارج شدن منی از انسان در خواب) در روز رمضان روزه را باطل نمی كند.

۱۰- حمام رفتن و ريختن آب بر روی سر هیچ اشکالی ندارد.

۱۱- حجامت و همچنين خون گرفتن روزه را باطل نمی كند زيرا كه در حديث چنين آمده است : «پيامبر صلی الله علیه وسلم در حالي كه روزه بودند حجامت گرفتند». (رواه البخاری) و اگر این کار موجب سستی و ضعف می شود پرهیز کردن از آن بهتر است.

۱۲- بوسيدن و در آغوش گرفتن همسر: برای كسی كه بتواند خود را كنترل نمايد و به همبستري (جماع )منجر نشود اشكالی ندارد هر چند كه پرهيز كردن از اين امور افضل و بهتر است.

ام المؤمنين عايشه رضی الله عنها مي فرمايد: «پيامبر صلی الله علیه وسلم در حالي كه روزه بودند. همسران خود را در آغوش مي گرفت. وهمچنين در حال روزه همسران را مي بوسيد. ولي ايشان خود را سخت در كنترل داشت». (متفق عليه)

۱۳- استعمال عطر و بوئيدن گل و ريحان هيچ اشكالي ندارد.

۱۴- استفاده از بخاخ (اسپري مخصوص) برای كسانی كه دچار بيماري (آسم) تنگي نفس هستند اشكالي ندارد.

كسانی كه می توانند روزه را افطار كنند

۱- بيمار: خداوند متعال به شخص بيمار اجازه داده كه افطار كند و هنگامي كه بهبود يافت آن ايام را قضا نمايد. و كفاره بر او لازم نیست و اگر با وجود بیماری روزه گرفت روزه او صحیح می باشد.«فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ» [بقره:۱۸۴]

اما بيماری كه اميد بهبودی و شفا ندارد روزه نگيرد و بجای هر روز از روزه رمضان به يك نفر مسكين غذا بدهد و بر چنین شخصی لازم نیست که قضای روزه را بگیرد.

۲-مسافر: خداوند به شخص مسافر اجازه داده كه روزه نگيرد ولي اگر شخصی روزه گرفت روزه اش صحیح است.

۳- زنان باردار و شيرده: اگر خانمهاي باردار و شيرده ترس آسيب ديدن داشته باشند و نگران خود باشند در اين صورت روزه نگيرند و آن را قضانمايند.

اما اگر نگرانی آنها تنها برای فرزندانشان بود در اين صورت علاوه بر قضا كفاره نيز بايد بپردازند.

۴- پيرمردان و پيرزنان: دين مبين اسلام به انسانهای سالخورده كه اصلا توانائی روزه گرفتن ندارند اجازه داده روزه نگيرند و فديه بپردازند و برای هر روز به يك نفر مسكين غذا بدهند. (فدیه یک چهارم سرفطره می باشد)

خداوند مي فرمايد :«وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ» [بقره:۱۸۴] «و بركسانی كه روزه برای آنها طاقت فرساست و توان آن را ندارند واجب است فديه بدهند كه (عبارت است از ) غذا دادن به يك مسكين است»

۵- خانم هايی كه در عادت ماهيانه يا نفاس هستند. بايد روزه نگيرند و بعد از رمضان قضا نمايند.

ام المومنين عايشه رضی الله عنها می فرمايد: «هرگاه به آن دچار می شديم.به ما امر می شد كه روزه را قضاكنيم. ولي به قضاي نماز امر نمی شديم». (متفق عليه)

حکم کسی که در رمضان روزه خواری کند

اگر کسی عذر شرعی مثل: مریضی، ناتوانی جسمی یا مانند این ها داشته باشد؛ می تواند روزه نگیرد اما باید در زمان بهبودی، روزه اش را قضا کند مگر اینکه ناتوانیش دایمی یا بیماریش لاعلاج باشد که در این صورت به ازای هر روز به عنوان فدیه به مسکینی غذا می دهد. اما اگر بدون عذر روزه خواری کند، مرتکب گناه شده و باید هم روزه اش را قضا کند و هم کفاره بدهد تا هتک حرمت رمضان جبران شود و باید برای بخشش گناه روزه خواریش توبه و استغفار کند. اما اگر شخصی از روی انکار وجوب، روزه خواری کند یعنی اعتقاد به وجوب روزه نداشته باشد و توبه هم نکند، حکم مرتد بر او رواست و از دین خارج گشته است.