در ماه آخر بارداری چه کارهایی انجام دهیم

می‌دانیم که کمردرد آزارتان می‌دهد و حسابی سنگین شده‌اید اما در این یک هفته بیشتر از روزهای دیگر بارداری‌تان باید فعال و پرجنب‌وجوش باشید. با نزدیک شدن به روزهای پایانی بارداری، طبیعی است که استرس و هیجان بیشتری را تجربه کنید اما نباید فراموش کنید که در این هفته مهم کارهای زیادی هم برای انجام دادن دارید. اگر در این روزها به‌سر می‌برید و می‌خواهید از برنامه‌ای که در این یک هفته بر اساس آن عمل کنید مطلع شوید، صحبت‌های دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و فوق‌تخصص نازایی و لاپاراسکوپی را از دست ندهید. در این صفحه با کمک دکتر صفارزاده، هم فهرست خریدتان را تکمیل می‌کنیم و هم توصیه‌هایی برای داشتن زایمان آسان‌تر را با شما در میان می‌گذاریم.

طبیعی می‌خواهید یا سزارین؟
بعضی نکاتی که در هفته آخر بارداری باید رعایت شوند بستگی به نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) دارند. برای مثال کسانی که می‌خواهند سزارین شوند بهتر است در هفته آخر فعالیت فیزیکی زیادی نداشته باشند اما اگر قرار است زایمان طبیعی انجام شود باید فعالیت فیزیکی و پیاده‌روی را به روزی سه تا پنج ساعت افزایش داد زیرا فشار روی دهانه رحم و بالا و پایین شدن سر جنین مقداری دهانه رحم را نرم می‌کند و باعث می‌شود زایمان راحت‌تر انجام شود. 
کسانی که می‌خواهند سزارین شوند هم بهتر است در هفته آخر پیاده‌روی سبک داشته باشند به این دلیل که احتمال انعقاد خون در پاها طی بارداری شش تا هشت برابر یک فرد عادی میشود. در روزهای پایانی بارداری نیز از آنجایی که رحم فشار زیادی روی عروق اندام تحتانی یعنی پاها می‌آورد این احتمال افزایش پیدا می‌کند. پس خانمی که می‌خواهد سزارین شود لازم نیست تمام مدت استراحت کند بلکه باید فعالیت فیزیکی داشته باشد و پایش را از مچ در تختخواب تکان دهد و خم و راست کند. در واقع این افراد می‌توانند صبح یا عصر نیم ساعت تا 45دقیقه پیادهروی سبک داشته باشند. در کل، بارداری یک بیماری نیست و نیازی به استراحت مطلق وجود ندارد بنابراین انجام حرکات نرمشی، ایروبیک سبک و استفاده از تردمیل همگی مجاز هستند.

ورزش برای چه کسانی ممنوع است؟کسانی که جفت سرراهی دارند، کسانی که احتمال زایمان زودرس دارند و هنوز به هفته آخر نرسیده‌اند، کسانی که به علت لکه‌بینی و احتمال زایمان زودرس یا احتمال آبریزش تحت استراحت مطلق هستند، کسانی که جنین‌شان کوچک است اما آن‌قدر کوچک نیست که مجبور شویم آن را خارج کنیم (کاهش رشد داخل رحمی جنین)؛ همگی باید استراحت‌شان خیلی بیشتر و پیاده‌رویشان خیلی کمتر باشد. درست است که تحرک در روزهای بارداری زایمان را آسانتر می‌کند و شرایط بهتری را برای خود مادر ایجاد می‌کند، اما زیان ورزش کردن و پرتحرکی برای این افراد از سودش بیشتر است.

مراقب پوست خود باشید!یک تا دو هفته آخر توصیه می‌شود سینه‌های خود را با ویتامین AD یا روغن بادام تلخ یا روغن زیتون چرب کنید زیرا بعد از زایمان برای شیر دادن، از سینه خیلی زیاد استفاده می‌شود و ممکن است پوست آن زخم شود. پس پوست آن را همیشه چرب نگه دارید تا مجبور به تحمل درد و سوزش هنگام شیر دادن نباشید. همچنین اگر سینه فرورفته دارید بهتر است طی هفته آخر نوک آن را با ماساژ یا شیردوش به طرف بیرون بکشید.

سینه‌بند شیردهی بخریدهفته آخر بهترین زمان برای خریدن سینه‌بند شیردهی است. در روزهای آخر، سینه‌ها به بزرگ‌ترین سایز در زمان بارداری می‌رسند. با این حال موقع خرید سینه‌بند باز هم یکی دو سایز بزرگ‌تر بخرید چون چند روز پس از زایمان سینه‌ها پر از شیر می‌شوند و دوباره چند سایز دیگر افزایش پیدا می‌کنند. سینه‌بند شیردهی را از جنس نخی و با نوار پهن در زیر آن انتخاب کنید.

غذای سبک بخوریدتوصیه می‌شود در هفته‌های آخر بارداری غذای سبکتر میل کنید زیرا دردهای زایمانی ممکن است به هر طریقی شروع شوند و در این شرایط، معده نسبتا پر بهتر از معده خیلی پر است. در واقع اگر قرار باشد به صورت اورژانس سزارین انجام شود هرقدر معده خالیتر باشد، بهتر است. علاوه بر این در فرهنگ ما استفاده از مواد سردی در هفته پایانی بارداری ذکر میشود تا احتمال زردی نوزاد کمتر شود که البته این موضوع اثبات شده نیست. با این حال به طور تجربی دیده شده که تا حدودی تاثیرگذار است اما متاسفانه جلوی زردی فیزیولوژیک را نمی‌گیرد بنابراین اصراری به انجام این کار نداریم. 

این علایم را جدی بگیرید!در هفته آخر باید به بعضی علامت‌ها بیشتر دقت کنید از جمله لکه‌بینی، خونریزی، کاهش حرکات جنین، آبریزش شفاف و کاملا متمایز از ادرار و دردهایی که 30 ثانیه طول بکشند، 10 دقیقه یکبار تکرار شود و با یک ساعت استراحت از بین نروند. در این صورت حتما باید به پزشک مراجعه کرد چراکه اینها از علائم شروع دردهای زایمانی هستند و در این حالت حتما باید وضعیت دهانه رحم و قلب جنین در بیمارستان بررسی شود. ترشحات از واژن نیز اگر قرمز یا قهوه‌ای باشند نشانه شروع زایمان هستند. ترشحات زردرنگ، سبز یا بدبو هم در کل بارداری و هفته آخر حتما باید بررسی شوند.

درد زایمان همیشه در شکم نیست!گاهی اوقات دردهای زایمان در پایین شکم ایجاد نمیشوند و ممکن است در بخش‌های بالایی شکم احساس شوند زیرا قله رحم بالاست و تقریبا زیر جناغ سینه قرار دارد. بعضی افراد نیز در ناحیه کمر دچار درد می‌شوند. گاهی نیز درد همراه با حالت تهوع و استفراغ اتفاق می‌افتد. به طور کلی درد زایمان حالت ریتمیک دارد و ممکن است در نواحی غیر از زیر شکم ایجاد شود پس این‌طور فکر نکنید که دچار سنگ کلیه و... شده‌اید؛ در این حالت‌ها حتما باید به بیمارستان مراجعه کنید. درنهایت ممکن است درصدی احتمال خطا وجود داشته باشد و درد به زایمان مربوط نباشد اما تمام این دردها برای ما مهم هستند. 

به حرکات جنین توجه کنیددر اواخر بارداری به این دلیل که جای جنین محدود می‌شود و آب دور آن کم می‌شود، حرکاتش هم کاهش پیدا می‌کند. البته اینطور نیست که هیچ حرکتی نداشته باشد بلکه حرکات در جا خواهد داشت. جنین معمولا بعد از هر وعده غذا باید دو تکان بخورد. در کل روز هم 9 حرکت باید داشته باشد. این حرکت‌ها بهترین علامت برای سلامت جنین هستند و نباید نادیده گرفته شوند. اگر مادری احساس می‌کند فرزندش از صبح تا ظهر حرکتی نداشته، می‌تواند یک نوشیدنی شیرین بخورد و بعد صبر کند و ببیند تا نیم ساعت دیگر دو تکان می‌خورد یا خیر. اگر تکان نخورد حتما باید برای گرفتن نوار قلب به بیمارستان یا مطب مراجعه کند.

رنگ مو در هفته آخر مجاز استخیلی از خانم‌های باردار سوال می‌کنند که آیا در هفته‌های آخر می‌توانند از رنگ مو استفاده کنند یا خیر. حقیقت این است که استفاده از رنگ موهای معمولی و دارای آمونیاک در تمام بارداری ممنوع است. با این حال یک بار رنگ کردن مو در هفته آخر بارداری خطر زیادی به همراه نخواهد داشت و می‌توانند این کار را انجام دهند. البته بهتر است حتی در این هفته هم موهای خود را با رنگ‌های بدون آمونیاک رنگ کنند.

یک روز درمیان دوش بگیریددر هفته آخر، حتما باید هر روز یا یک روز در میان دوش بگیرید. این کار به زایمان طبیعی کمک میکند و باعث میشود برای رفتن به بیمارستان آماده باشید.

در ایران پزشکان معمولا از هفته 37 و 38 بارداری به بعد استفاده از وان آب را توصیه نمیکنند اما در خارج از کشور این موضوع اهمیتی ندارد و خانم‌های باردار تا آخرین روز هم میتوانند از وان و استخر استفاده کنند. به هر حال از آنجایی که احتمال پارگی کیسه آب در هفته آخر وجود دارد و ممکن است در آب متوجه آن نشویم بهتر است در این هفته خانم باردار از وان و استخر استفاده نکند. لازم به ذکر است که درجه آب برای دوش گرفتن و استخر باید به اندازه درجه حرارت بدن یعنی ولرم باشد.  

اگر می‌خواهید یبوست نگیرید...در روزهای آخر بارداری، حجم رحم و اندازه جنین به حداکثر میزان خود می‌رسد، بنابراین فشار موضعی روی روده‌ها افزایش پیدا می‌کند و یبوست یکی از عمده‌ترین مشکلاتی است که خانم‌های باردار در روزهای پایانی با آن مواجه می‌شوند؛ به همین دلیل توصیه می‌شود در وعده‌های مختلف از سبزی‌ها و میوه‌های تازه و متنوع به میزان زیاد استفاده کنید و به اندازه کافی آب بنوشید تا هم کمتر دچار یبوست شوید و هم فشار به کف لگن‌تان به حداقل برسد.

غذای بودار نخورید!در روزهای آخر و همچنین طی دوران شیردهی توصیه می‌شود مادران از مصرف غذاهای بودار مثل سیر، پیاز و کلم خودداری کنند زیرا طعم غذا ممکن است وارد شیر شود. بنابراین نوزاد آن را احساس میکند و ممکن است از شیر مادر زده شود. گذشته از این، در دوران بارداری بهتر است از مصرف خوراکی‌های یبوست زا خودداری کنید اما این توصیه درمورد خوراکی‌های نفاخ خیلی صدق نمی‌کند زیرا معمولا به خانم‌های باردار توصیه میشود از سبزیجات استفاده کنند تا کمی اجابت مزاجشان روان باشد و این درحالی است که سبزیجات تاحدودی نفاخ هستند. 

‌‌

اگر قندخون‌تان روی مرز است ... 

قندخون معمولا در هفته 32 و 36 بارداری اندازهگیری میشود. بعد از آن اگر در حد طبیعی بود دیگر نیازی به اندازه‌گیری نخواهد داشت چراکه دیگر بالا نمی‌رود، فقط ممکن است در هفته آخر کمی بالا برود که آن هم برای جنین مشکل‌ساز نخواهد بود اما اگر فرد دیابتی باشد یا قند خونش در حد مرز باشد پزشک هر 10 روز یک بار قندش را اندازه گیری می‌کند.  

روز قبل سزارین چه بخورید؟
اگر قرار است سزارین انجام دهید، روز قبل از زایمان ناهارتان را بخورید و عصرانه حدود ساعت هفت آش یا سوپ یا غذای بسیار سبک میل کنید. سپس تا 12 شب میتوانید فقط مایعات بنوشید؛ از 12 شب به بعد هم باید کاملا ناشتا باشید زیرا تخلیه معده خانم باردار خیلی کند است. درکل، خانم باردار در روز عمل به‌عنوان یک خانم شکم‌پر درنظر گرفته میشود بنابراین هرقدر شکم خالی‌تر باشد احتمال برگشت غذا به داخل ریه هنگام عمل کمتر میشود. فقط به خانم‌هایی که مشکل تیروئید دارند و داروی «لووتیروکسین» مصرف میکنند توصیه می‌شود صبح روز عمل حدود ساعت چهار یا پنج صبح حتما قرصشان را با یک مقدار خیلی کم آب میل کنند زیرا این موضوع از نظر بی‌هوشی و ثابت بودن وضعیت قلبی در روز عمل اهمیت دارد.

شب‌ها در کدام حالت بخوابید؟

از هفته بیستم بارداری به بعد بهتر است بیشتر روی پهلوی چپ بخوابید چون در این حالت، فشار روی ورید برگرداننده خون از پاها به سمت کبد و قلب کمتر میشود و خونرسانی به مادر و جنین افزایش پیدا میکند اما اگر نتوانستید به چپ بخوابید بهتر است به پهلوی راست بخوابید. اگر هم کمردرد گرفتید یا در خواب بیاختیار به پشت خوابیدید برای مدت کوتاه ایرادی ندارد اما همانگونه که ذکر شد بهترین حالت خوابیدن به پهلوی چپ است.

روز قبل زایمان طبیعی چه بخورید؟
زایمان طبیعی معمولا خبر نمیکند بنابراین نمیتوان روز قبل زایمان را دقیق تعیین کرد. توصیه میشود اگر در ابتدای دردهای زایمانی هستید یک دوش آب ولرم بگیرید.  همچنین از موقعی که دردها شروع میشوند دیگر نباید غذاهای جامد میل کنید چون ممکن است احتیاج به اپیدورال داشته باشید و دچار تهوع و برگشت غذا به داخل ریه شوید بنابراین از زمان شروع درد تنها میتوانید مایعات، سوپ و غذای خیلی سبک بخورید.  بعضی زایمان‌های طبیعی نیز مانند سزارین برنامه‌ریزی شده هستند زیرا گاهی اوقات فرد وارد هفته 40 یا 41 میشود اما هنوز دردهایش شروع نشده، بنابراین چنین فردی برای زایمان نیاز به اینداکشن و آمپول فشار دارد. در این مواقع فرد میداند که چه روزی قرار است زایمان کند، پس روز قبل باید حدود ساعت هفت و هشت شب غذای سبک مثل سوپ، آش و... بخورد. تا 12 شب هم میتواند فقط آب مصرف کند، بعد از 12 هم دیگر نباید چیزی بخورد. طی زایمان هم اگر لازم باشد میتوان برای فرد سرم قندی- نمکی تجویز کرد تا دچار کمبود نشود.

مراقب فشارخون‌تان باشید!در دوران بارداری نیازی نیست که هر روز فشارخونتان را اندازه بگیرید مگر اینکه چاق یا دیابتی باشید یا سابقه فشارخون بالا و بیماری قلبی در فامیل داشته باشید. در ماه‌های آخر نیز از هفته 36 به بعد هر هفته توسط پزشک ویزیت میشوید و فشارتان اندازهگیری میشود. اگر هم فشارهای حد مرز دارید و در خانه دستگاه فشارخون دارید بهتر است ابتدا 20دقیقه در حالت نشسته و آرام باقی بمانید و بعد برای گرفتن فشار، دستتان را در سطح قلب‌تان نگه دارید. ترجیحا از فشارسنج‌هایی استفاده کنید که روی بازو نصب میشوند. فشارخون در بارداری اگر 13 روی هشت باشد، طبیعی تلقی میشود اما اگر بیشتر از این مقدار باشد و علائمی همچون سردرد، سرگیجه، درد قسمت فوقانی شکم، کبد یا حتی معده، تاری دید یا دیدن نقاط نورانی جلوی چشم، تهوع، استفراغ، ورم یک‌دفعه پاها و... با آن همراه باشد باید حتما به پزشک یا بیمارستان مراجعه کنید چون فشارخون بارداری میتواند در عرض چند روز یا حتی چند ساعت از یک فشار خیلی عادی به یک فشار خیلی بالا و خطرناک تبدیل شود.  

احساس می کنید تب دارید؟برای اندازهگیری درجه حرارت بدن حتما از دستگاه‌های تبگیر الکترونیکی یا جیوهای استفاده کنید. تبگیر را میتوانید زیر زبان یا زیر بغل قرار دهید. اگر آن را زیر بغل گذاشتید باید یک درجه به نتیجه اضافه کنید. درجه حرارت زیر زبان نیز دمای واقعی بدن را نشان میدهد. درجه حرارت بالای 2/38 معمولا برای ما تب محسوب میشود، البته به شرط اینکه آب بدن کافی باشد. اولین علت احساس تب در خانم‌های باردار این است که به اندازه کافی آب نمینوشند. اگر دمای بدنتان بالای 2/38 باشد باید به پزشک مراجعه کنید.

اگر دچار ورم ناگهانی شده اید ...
در تمام جلسات ویزیت بارداری، وزن اندازهگیری میشود تا روند افزایش آن بررسی شود بنابراین لازم نیست هر روز در خانه خودتان را وزن کنید اما درصورتی که دچار ورم و افزایش وزن ناگهانی شوید باید به پزشک مراجعه کنید. اندازهگیری وزن بهتر است صبح‌ها بعد از دستشویی رفتن و قبل از صبحانه با لباس خانه همیشگیتان انجام شود.

کمردرد امانتان را بریده است؟
برای کاهش کمردرد در روزهای آخر پوشیدن لباس‌های راحت و سبک و همچنین استفاده از کفشهایی با پاشنه سه سانتی‌متر (نه کمتر و نه بیشتر) توصیه میشود. از طرفی باید از انجام کارهای سنگین پرهیز کنید. بسیاری از خانم‌ها در روزهای آخر بارداری دوست دارند اتاق کودکشان را بچینند و بالای نردبان و صندلی بروند اما این کارها علاوه بر آنکه باعث تشدید کمردرد دوران بارداری میشوند، بسیار هم خطرناک هستند. متاسفانه بعضی خانم‌ها بهدلیل همین سهلانگاری‌ها در روزهای پایانی بارداری دچار سقط جنین شدهاند.

آزمایش مخصوص هفته‌های آخر 
دو تا سه هفته مانده به پایان بارداری باید آزمایش‌های قند، CBC برای کمخونی، PTT برای انعقادخون و همچنین تست‌های کلیوی و آزمایش ادرار برای بررسی عفونت ادراری و کار کلیه انجام شوند. در روز زایمان نیز گروه خونی مشخص میشود و برای بیمار خون رزرو میشود. این آزمایش‌ها به این دلیل در دو تا سه هفته آخر انجام میشوند که اگر فرد دچار زایمان زودرس شود، نتیجه آنها را داشته باشیم. 

اگر کیسه آبتان پاره شد...
در صورت پارگی کیسه آب نباید ترس زیادی پیدا کنید زیرا احتمال رخداد وضعیت اورژانسی خیلی کم است. حالت اورژانس معمولا برای کسانی اتفاق میافتد که جنینشان به پا قرار گرفته است، در این صورت اگر کیسه آب به طور ناگهانی پاره شود بندناف ممکن است از کنار باسن جنین لیز بخورد و پایین بیاید. این حالت پرولاپس بندناف نام دارد که بسیار خطرناک است. اگر واقعا بندناف بیرون افتاده باشد خانم باردار باید تا رسیدن به بیمارستان در حالت سجده قرار بگیرد. در این حالت فشار سر یا باسن جنین از روی بندناف برداشته میشود. به غیر از این یک مورد اورژانسی معمولا با پارهشدن کیسه آب اتفاق دیگری نمیافتد؛ حتی وقت دارید یک دوش بگیرید. فقط یادتان باشد که در حالت ایستاده یا نشسته قرار بگیرید و دیگر نخوابید. پاره شدن کیسه آب به این ترتیب است که یک آب گرم شفاف بهصورت غیرارادی از واژن خارج میشود، یعنی مثل ادرار نیست که قابل کنترل باشد. از زمان پارگی کیسه آب هم معمولا برای شکم اول 14 تا 20 ساعت طول میکشد تا زایمان انجام شود، برای شکم دوم نیز این زمان معمولا هشت تا 14 ساعت است بنابراین نیازی به نگرانی و عجله زیاد نیست اما نباید بیدلیل هم معطل کنید و دیر به بیمارستان برسید. 

در هفته آخر هستید اما درد زایمان ندارید؟
درصد خیلی کمی از خانم‌های باردار در پایان بارداری دچار دردهای زایمانی نمیشوند که البته علت آن ممکن است همیشه مشخص نباشد. یکی از دلایل این وضعیت ممکن است بزرگ بودن جنین یا بالاتر بودن سر جنین از لگن باشد یا ممکن است جنین سرش را یک مقدار بهصورت اریب بگذارد و نتواند وارد لگن شود. به این ترتیب فشاری روی دهانه رحم نمیآید و دردهای زایمان شروع نمی‌شود. در خارج از کشور پزشک معمولا تا هفته 41 صبر میکند و در هفته 41 تا 42 یک روز در میان از فرد نوار قلب و سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل میگیرد. در پایان هفته 42 نیز معمولا اینداکشن و تزریق آمپول فشار شروع میشود تا زایمان صورت گیرد.

بارداری طولانی بی خطر هم نیست!
مدت زمان مجاز برای صبر کردن تا زایمان در نژادهای مختلف، متفاوت است. برای مثال در سیاهپوست‌ها این زمان 39 هفته است یعنی اگر یک سیاهپوست جنین خود را بیشتر از 39 هفته نگه دارد در داخل شکمش میمیرد. متاسفانه در کشور ما نیز نمیتوان جنین را تا 42 هفته در شکم مادر نگه داشت. در غیر این صورت آب دور بچه کم میشود و روی بندناف فشار میآید یا حتی ممکن است مرگ داخل رحمی جنین اتفاق بیفتد یا ممکن است جنین مدفوع کند و این مدفوع وارد ریهاش شود بنابراین در مواردی که بارداری بیشتر از 39 هفته طول میکشد باید حتما سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل انجام شود. البته در خارج از کشور روشی بهنام آمینوسکوپی هم وجود دارد که با استفاده از آن میتوان کیسه آب، رنگ و شفافیت آن را سنجید. به این ترتیب میتوان فهمید که آب دور بچه با مدفوع آلوده شده است یا خیر. همچنین میزان آب دور جنین، حرکات تنفسی او و نوار قلبش هم باید بررسی شوند. اگر جواب همه این آزمایش‌ها خوب بود میتوان اجازه ادامه به بارداری داد اما درکل بارداری بعد از 42 هفته طبیعی نیست و بهتر است زودتر ختم داده شود.

منبع: مجله سیب سبز