الف. تعریف:
آموزش توالت رفتن (Toilet training) یعنی تعلیم کودک در زمانی که پیغام های ادرار کردن و حرکت روده را درک کرده و از لگن کودک یا توالت در زمان مناسب استفاده نماید. زمانی آموزش توالت رفتن شروع میشود که کودک آماده باشد. در صورتی که آموزش قبل از آمادگی کودک شروع شود، این مسأله منجر به مبارزه بین والدین و کودک میشود، و مدت لازم برای آموزش کودک افزایش می یابد. توانایی کنترل عضلات مثانه و روده با رشد و تکامل مناسب کودک، حاصل میگردد. در کودک زیر 12 ماه، هیچ کنترلی بر حرکات مثانه و روده وجود ندارد. در سنین 12 تا 18 ماهگی، کنترل بسیار کمی پدید می آید. اکثر کودکان تا سن 24 الی30 ماهگی قادر به بدست آوردن کنترل مثانه و روده نمیباشند. سن متوسط "آموزش توالت رفتن" 27 ماهگی است. پسرها "آموزش توالت رفتن" را در مقایسه با دخترها دیرتر شروع و پایان میدهند. 15% کودکان در سن 3 سالگی و 4% آنها در سن 4 سالگی هنوز یادگیری کامل ندارند. همیشه باید به خاطر داشته باشید با این آموزش ها كودك به طور ناگهانی یاد نمی گیرد كه خودش را خیس نكند و این كار احتیاج به زمان دارد. روند آموزش 3 تا 6 ماه طول میکشد.
آموزش توالت يک نقطه عطف در تکامل کودک است. يادگيري زماني روي مي‌دهد که توانايي‌هاي جديد فيزيکي، کلامي و اعتماد به نفس به سرعت در حال پيشرفت است.
درحین "آموزش توالت رفتن" باید کلمات و روشهای آموزشی در والدین، مادر بزرگها و پرستار کودک یکسان باشد تا کودک گیج نشود.
ب. چه زمانی کودک آماده آموزش است؟
یافته های فیزیکی زیر نمایانگر آنند که کودک آمادگی "آموزش توالت رفتن" را داراست. کودک شما باید قادر باشد؛
•به خوبی راه رود تا لگن را پیدا کند
•به شما بگوید نیاز به توالت دارد
•عضلات لازم برای رفتن به توالت را کنترل نماید
هیچگاه تحت تأثیر سایر افراد ( دوست، همکار، فامیل،.. )؛ آموزش را شروع نفرمایید؛ صرفأ به نشانه های کودک خود توجه نمایید. علایمی که نشان میدهد کودک ممکن است آماده "آموزش توالت رفتن" باشد شامل موارد ذیل است؛
•از شما بخواهد پوشکش را عوض کنید یا به شما بگوید در حال دفع مدفوع یا ادرار کردن است
•کودک درک کلامی در رابطه با روند ادرار کردن دارد
•قادر به دنبال کردن دستورات ساده است، نظیر کتاب را بیاور، به اتاق برو
•اگر کودک قبل از ادرار یا مدفوع کردن، در حالیکه پوشک دارد، شما را آگاه سازد؛ وی آماده "آموزش توالت رفتن" است
•از کثیف یا خیس بودن پوشک احساس ناراحتی نماید
•از کپی برداری رفتار والدین و کودکان بزرگتر لذت ببرد
•قادر به نشستن و بلند شدن از لگن است
•قادر به درک اشیاء پیرامون خود در محیط منزل باشد
•قادر است با حداقل کمک زیر شلواری خود را در بیاورد و بپوشد
•شما را هنگام توالت رفتن دنبال نماید و کنجکاو است که چگونه از توالت استفاده میشود
•دفع مدفوع منظم، نرم و شکل یافته دارد
•میخواهد توالت رود تا والدین او را تشویق نمایند
•کم کم نسبت به پوشک بی علاقه شده و تمایل دارد آن را در زمانی که خیس یا کثیف است باز کند
•حداقل پوشک را تا 2 ساعت پس از تعویض خشک نگاه دارد، این نشان میدهد ظرفیت مثانه افزایش یافته است
نیازی نیست که برای شروع تمام خصوصیات فوق وجود داشته باشد. روند کلی تکاملی کودک به شما میگوید که کی شروع کنید.
ج. چگونه شروع کنید؟
زمانی که شما تصمیم به "آموزش توالت رفتن" میگیرید، میباید از توالت یا لگن کودک استفاده نمایید. مزیت لگن کودک نسبت به توالت آنست که متحرک بوده، کودک با آن آشناتر است. سعی کنید درک نمایید کودک با کدام یک راحت تر است. بهتر است قبل از شروع، با کودک یک کتاب در رابطه با"آموزش توالت رفتن" بخوانید. آموزش باید به صورت پیوسته و منظم باشد تا کودک سردرگم نشود. شروع در فصل تابستان به علت تعویض راحت لباس آسانتر است. روزی را برای شروع انتخاب کنید، که کار دیگری نداشته باشید و در منزل هستید. محیط دستشویی را برای کوچولو‌ها جذاب کنید.
برای "آموزش توالت رفتن" با اقدامات زیر شروع نمایید؛
- اگر کودک خواهر یا برادر بزرگتر دارد، او را به دنبال استفاده از توالت در جلوی کودک تشویق کنید.
- اگر کودک همکاری نمیکند، صبر کنید تا کودک مجددأ تمایل به امتحان کردن آن داشته باشد.
- نگران به تعويق افتادن فراگيري اين رفتار نباشيد. كودك اين مهارت را نيز مانند ديگر رفتارها مي‌آموزد.
- اگرچه در حال آموزش به كودك هستيد، اما شبها از پوشك استفاده كنيد تا كودك بدون احساس ترس، استرس و ناامني بخوابد.
- او را با همسالانش مقايسه نكنيد. كودكان اين سن هم مقايسه را مي‌فهمند و براي مبارزه با اين مسأله به‌طور ناخودآگاه لجبازي مي‌كنند.
- بهتر از لگن مخصوص کودک درکف اتاق استفاده نمایید تا کودک را در توالت جهت آموزش قرار دهید، زیرا برای کودک ایمن تر است و بعلاوه پای کودک به زمین میرسد. در صورتی که تمایل به استفاده از توالت دارید باید زیر پای کودک زیرپایی قرار دهید.
شکل 1. لگن مخصوص کودک.
بهتر است هنگام خريد كودك را با خود ببريد تا نظر بدهد؛ در اين صورت به لگن علاقه‌مند مي‌شود و از آن بيشتر استفاده مي‌كند. لگن بهتر است زیبا و خوش آب و رنگ باشد.
برخی کودکان از صدای بلند سیفون می‌ترسند. پس اجازه دهید خودش سیفون را بکشد و این کار را به نوعی بازی تبدیل کنید تا ترسش بریزد.
باید به کودک اجازه دهید با لگن مخصوص بازی کند، در ابتدا با لباس سپس بدون پوشک روی آن بنشیند، به این ترتیب کودک به لگن عادت میکند.
کودک بیش از 5 دقیقه روی لگن ننشیند؛ زیرا در این حالت برای وی جنبه تنبیه خواهد داشت. گاهی پس از پوشک کردن کودک مجدد مدفوع دفع میکند. در این حالت نباید کودک را تنبیه یا سرزنش نمایید.
کودک می باید هر زمان خواست از روی لگن بلند شود. نباید به زور او را روی لگن نگاه دارید.
در زمانی که کودک روی لگن نشسته به وی اسباب بازی دهید.
کودکان اغلب کنترل مدفوع را قبل از ادرار یاد میگیرند.
اگر کودک شما زمان مشخصی جهت دفع مدفوع دارد ( مثلأ پس از غذا )، شما میتوانید کودک خود را در آن زمان از روز بر روی لگن بگذارید. اگر کودک در زمان دفع مدفوع رفتار خاصی دارد ( ساکت میشود، به گوشه ای میرود )، شما میتوانید در آن زمان سعی نمایید کودک را بر روی لگن قرار دهید.
اگر کودک شما میخواهد روی لگن بنشیند، در این حالت شما در کنار او نشسته، با او حرف بزنید یا برایش کتاب بخوانید.
بهتر است از کلمات خاصی برای "آموزش توالت رفتن" استفاده کنید که جنبه کودکانه داشته باشد؛ و به کودک یاد دهید در زمانی که نیاز به توالت دارد از این کلمات استفاده نماید. کلمات تحقیر کننده نظیر " کثیف" یا "بو گندو" را در رابطه با "آموزش توالت رفتن" بکار نبرید.
اگر قبل از ادرار کردن یا دفع مدفوع از لگن بلند شد، آرام باشید و غرولند نکنید. بار دیگر سعی کنید. اگر کودک مؤفق به استفاده از لگن شد، حسابی تشویقش کنید ( کف بزنید، در آغوشش بگیرید، بخندید).
گاهی کودک دوست دارد به عروسکش آموزش توالت رفتن دهد. برایش عروسک تهیه نمایید و اجازه دهید تا از این کار لذت ببرد.
اگر کودک در طول روز نياز به توالت رفتن دارد، به او بگوييد چند لحظه صبر کرده و سپس به توالت برود. اين کار موجب تمرين کنترل ادرار در کودک و بهبود ظرفیت مثانه میگردد.
توالت رفتن را جزء برنامه روزانه کودک قرار دهید.
یبوست "آموزش توالت رفتن" را مشکلتر میسازد. بنابراین جهت پیشگیری از آن به کودک فیبر غذایی و مایعات فراوان دهید. برای کودکانی که از آشاميدن خودداری مي‌کنند مصرف غذاهايی مانند سوپ مفيد خواهد بود.
به کودک شستشوی دست را آموزش دهید.
د. چه اقداماتی پس از شروع آموزش انجام دهید؟
به دنبال شروع استفاده از لگن، کودک را به صورت منظم به توالت ببرید.
شما ممکن است بخواهید از زیر شلواری آموزشی استفاده نمایید. پوشیدن زیر شلواری علامت بزرگ شدن کودک است. استفاده از پوشک به دنبال شروع آموزش برای کودک ممکن است جنبه گیج کننده داشته باشد.
چنانچه کودک شما زیر شلواری آموزشی خود را بطور تصادفی کثیف کرد، آرام باشید و او را تهدید نکنید؛ بالعکس رفتار حمایتی داشته باشید و بگویید " خیلی خوب عزیزم، مسأله ای نیست".
برای هر قدم او را تشویق کنید یا به او جایزه دهید و این کار را ادامه دهید (برای درآوردن زیر شلواری، نشستن روی لگن و استفاده از لگن ). چنانچه والدین نشان دهند که از کودک به خاطر استفاده از لگن راضی هستند، کودک برای استفاده بعدی تمایل بیشتری خواهد داشت.
کودک را به دلیل آنکه کارهایش را به تنهایی انجام میدهد تشویق کنید. این عمل موجب مستقل شدن کودک میشود.
با بزرگتر شدن کودک، او یاد میگیرد پس از هر بار توالت رفتن خود را پاک کند و دستانش را بشوید. به دخترها آموزش دهید از جلو به عقب خود را پاک نمایند تا میکروبهای روده به ناحیه ادراری آورده نشود.
به یاد داشته باشید کودکان متفاوتند و هر یک روش خود را در "آموزش توالت رفتن" دارند. اگر دیدید آموزش به خوبی پیش نمیرود، آن را به مدت چند هفته به تعویق انداخته، مجددأ کودک را پوشک کنید. در کل آرام باشید و در "آموزش توالت رفتن" عجله نکنید. بدانید "آموزش توالت رفتن" مسابقه یا امتحان نیست.
از استحمام كودك بلافاصله بعد از هر بارخيس و يا كثيف شدن او خودداری كنيد زيرا برخي از كودكان ياد مي گيرند كه حمام كردن درست بعد از اين عمل خواهد بود.
اکثر کودکان تا سن 3 یا 4 سالگی کنترل مدفوع و نیز ادرار در طول روز را دارا میباشند. در صورت کثیف کردن با مدفوع یا خیس کردن در طول روز با پزشک کودک خود مشورت کنید.
کنترل کامل شبانه در سن 4 یا 5 سالگی پدید می آید. چنانچه کودک شما پس از سن 5 سالگی همچنان شب ادراری دارد، با پزشک کودک خود مشورت کنید.
حتی زمانی که کودک شما "آموزش توالت رفتن" دیده است، ممکن است گاهی به صورت طبیعی تصادفأ کثیف یا خیس کند (زمانی که هیجان زده است یا به شدت مشغول بازی است ) یا به علت بیماری یا شرایط احساسی دچار وقفه شود. مثالهای شرایط احساسی شامل جابجایی به منزل جدید، تغيير مكان خواب كودك مثل انتقال او از اتاق خواب والدين به اتاق خواب شخصی، بیماری یا مرگ در خانواده وتولد نوزاد جدید است. در واقع زمانی که شما منتظر یک رخداد به زودی هستید، برای "آموزش توالت رفتن" مناسب نبوده و بهتر است آن را به وقت آرام دیگری موکول نمایید.
از کودک بخواهید قبل از رفتن به رختخواب ادرار کند و در زمان خواب از آشامیدن زیاد پرهیز نماید.
شکل 2. آموزش توالت رفتن باید همراه با تفریح باشد.
از کودک خود در حین گردش و بازی طولانی بپرسید آیا تمایل به توالت رفتن دارد؟
ه.مشکلات مزاجی:
مشکلات مرتبط با توالت رفتن است شامل موارد ذیل است؛
خون در ادرار یا مدفوع،
درد در زمان توالت رفتن،
دفع مدفوع بسیار سخت باشد،
مدفوع خیلی آبکی،
افزایش یا کاهش بارز دفعات ادرار یا مدفوع.
و. آموزش توالت رفتن شبانه:
تصور نکنید چون کودک در طول روز قادر به کنترل ادرار خود است، شب ها نیز نباید جای خود را خیس کند. معمولأ کودک در ابتدا توالت رفتن روزانه را قبل از خیس نکردن شبانه فرا میگیرد. اکثر کودکان تا سن 5 سالگی هنگام خواب جای خود را خیس می کنند. ده درصد کودکان هنوز در سنین مدرسه ابتدایی چنین خصوصیتی دارند.
زمانی که شما میخواهید در رابطه با پوشک کودک خود تصمیم بگیرید، به نکات زیر توجه فرمایید:
•اگر کودک هر روز با پوشک خیس بیدار میشود، آماده گرفتن از پوشک شبانه نیست. اگر کودک را در این حالت شب پوشک نکنید، تخت او در صبح خیس خواهد بود.
•چنانچه پوشک کودک معمولأ صبح ها خشک است، یا درست قبل از بلند شدن خیس شود ( پوشک خیس و ادرار گرم )؛ ممکن است آماده گرفتن از پوشک شبانه باشد.
•چنانچه کودک شب ها سعی میکند به توالت رود یا از شما کمک بگیرد، شما میتوانید "آموزش توالت رفتن شبانه" را شروع کنید.
ز. آمادگی برای "آموزش توالت رفتن شبانه":
- پیشنهادات شامل موارد ذیل است:
- یقین داشته باشید که کودک شما قادر است از رختخواب خود برخاسته و لباس خواب خود را به راحتی درآورد.
- درباره توالت رفتن شبانه با کودک خود صحبت نمایید. آیا شب ها به کمک شما احتیاج دارد یا خیر؟
- بر روی تشک محافظ ضد آب قرار دهید.
- یقین داشته باشید که کودک شما شب ها توالت را به راحتی پیدا میکند.
ح. پیشنهادهایی برای "آموزش توالت رفتن شبانه":
- توالت رفتن را بخشی از اعمال روتین موقع خواب کودک خود قرار دهید.
- گاهی به کودک خود یادآوری نمایید در صورتی که شب نیاز به توالت دارد برخیزد.
- اگر کودک شما به هر دلیلی شب بیدار شد، از او بپرسید آیا قبل برگشتن به رختخواب نیاز به توالت رفتن دارد یا خیر.
- بر کودک خود فشار نیاورید.
- اگر کودک شما صبح خشک بود به او جایزه مختصری دهید؛ اما اگر خیس کرده بود، دلواپس نشوید.
- به خاطر خیس کردن نا امید و بر کودک خود خشمگین نشوید.
- کودک تعمدأ جای خود را برای دلخور کردن شما خیس نمیکند. کودک خود را برای خیس کردن تنبیه نکنید.
ط. نکاتی که در"آموزش توالت رفتن شبانه" باید از آنها اجتناب کرد:
- او را مسخره، تحقیر و سرزنش نکنید. کنترل ادرار شبانه یک روند تکاملی است. کلیه تلاش های او را هرچند کوچک تشویق نمایید.
- کودک خود را با نگاه داشتن در جای خیس یا اجبار به شستن ملحفه کثیف تنبیه نکنید. اگر کودک شما مضطرب باشد، کمتر احتمال دارد شب جای خود را خیس نکند.
- شبها کودک خود را از مایعات محروم نکنید. سعی کنید در طول روز مایعات فراوانی مصرف نماید تا شبها تشنه نباشد.