به گزارش سرويس بهداشت و سلامت قدس آنلاين؛ سيستم دفع
ادرار شامل کليه ها، مجاري ادرار، مثانه و پيشابراه است که هر کدام در دفع
ادرار نقشي دارند. مهم ترين عملکرد کليه ها، تصفيه خون و فرستادن خون تصفيه
شده به اندام ها است. مجاري ادرار مواد زائد را از کليه ها به مثانه هدايت
مي کنند. ادرار در مثانه جمع شده و از طريق پيشابراه، دفع مي شود.
کليه
ها همچنين تعادل آب و نمک خون را کنترل مي کنند و در توليد ويتامين د و
اريتروپويتين؛ هورمون توليد کننده گلبول هاي قرمز از مغز استخوان، دخالت
دارند.
سنگ کليه چيست؟
سنگ کليه را بايد کريستال
شدن مواد و ترکيبات محلول در ادرار دانست که در کليه ها يا مجراي ادرار(
پيشراب راه) تجمع مي يابند. اين ترکيبات به هم مي چسبند و سنگ را به وجود
مي آورند. اين سنگ ها اندازه هاي متفاوتي به شکل دانه هاي شن تا يک توپ
پينگ پنگ دارند. نکته جالب اين که هيچ ارتباطي بين اندازه سنگ و مقدار درد
وجود ندارد؛ چنانکه گاه سنگ هاي ريز بسيار دردناک تر از سنگ هاي بزرگ
هستند.
سنگ کليه بيماري جوامع مدرن امروزي نيست. دانشمندان نشانه هايي
از اين بيماري را در مصريان قديم، حدود 7000 سال پيش يافته اند. سنگ کليه
جز دردناک ترين و رايج ترين دردهاي دستگاه دفع ادرار به حساب مي آيد.
برخي
افراد تصور مي کنند که سنگ کليه، بخش آسيب ديده يا سفت شده کليه است؛ در
حالي که اين طور نيست بلکه تجمع زياد برخي مواد ادرار که عمده ترين آنها،
ترکيبات کلسيم و اسيد اوريک است، سنگ را مي سازد. سنگ هاي ريز بدون ايجاد
مشکل از مجراي ادرار عبور مي کنند، اما سنگ هاي بزرگتر در کليه ها مي
چسبند. تعيين علت دقيق تجمع مواد سنگ ساز تقريبا غير ممکن است. نوشيدن
ناکافي مايعات يا تعريق بسيار زياد مي تواند علل اين امر محسوب شوند؛ اما
دفع بسيار زياد نمک در کليه ها يا برهم خوردن مقدار اسيديته ادرار نيز باعث
اشباع اين مواد در خون مي شود. دردهاي شديد را مي توان بارزترين خصوصيات
آنها دانست؛ اما با اين حال بيماري، هيچ درد و ناراحتي به همراه ندارد و
معمولا وجود سنگ ها به طور اتفاقي، تحت آزمايشات ديگر راديوگرافي مشخص مي
شود. وقتي که سنگ ها به مجراي ادرار برسند و در آن جاي بگيرند، دردها ظاهر
مي شود. نخستين نشانه هاي بيماري، احساس درد در پهلوهاست و از آنجا که
دردها پايدار نيست معمولا توجهي به آن نمي شود. اما با تشديد درد، وخامت
بيماري مشخص مي شود. دردها از ناحيه شکم شروع شده و سپس به کشاله هاي ران،
باسن و اندام هاي تناسلي مي رسد.
بزرگترين سنگ هاي کليه که به آنها سنگ
هاي مرجاني شکل نيز گفته مي شود؛ به بخش داخلي کليه مي چسبند و حالتي شبيه
به شاخه هاي مرجان دارند.
احتمال دفع خود به خود سنگ هاي ريز( تا حدود
4 ميليمتر) معمولا از طريق ادرار زياد است. اگر سنگ ها قبل از دفع بزرگ
شوند، باعث چسبندگي ميزناي و اتساع کليه به خاطر حجم ادرار مي شوند که
دردهاي شديدي به نام " قولنج کليوي" را در پهلوها و زير شکم در پي دارد.
اگر اين حالت مدت طولاني ادامه يايد، ممکن است به کليه آسيب برسد.
به
عقيده پزشکان، افزايش بسيار زياد کلسيم خون به هر دليلي، مي تواند رشد سنگ
ها را تشديد کند؛ چرا که معروف ترين نوع سنگ هاي کليه " اگزالات کلسيم" است
و تقريبا 80% موارد به خود اختصاص مي دهد. ديگر انواع سنگ ها با منشا اسيد
اوره، سيستين يا ديگر مواد به ندرت ديده مي شود. با اين حال، تجريبات نشان
مي دهد که رعايت رژيم هاي کم کلسيم نيز، احتمال تشکيل سنگ را بالا مي برد.
غلظت کلسيم، اين سنگ ها را در پرتونگاري مات نشان مي دهد و به وسيله
راديوگرافي شکم مي توان آنها را تشخيص داد. سنگ هاي اسيد اوره نيز به خاطر
بالا رفتن اين ماده در خون به وجود مي آيد. همچنين ممکن است در 10% موارد
سنگ ها، از منيزيوم، آمونيوم و فسفات به وجود آيد. به هر حال مکانيسم تشکيل
سنگ ها اغلب پيچيده و به عوامل متعددي بستگي دارد که از جمله مي توان به
سابقه وراثتي، نوع تغذيه و ناهنجاري هاي اکتسابي متابوليک اشاره کرد. نکته ي
ديگر اين که سنگ کليه هيچ ارتباطي با سنگ صفرا ندارد.
آمار نشان مي دهد
که شمار مبتلايان به بيماري، تقريبا 5% است. احتمال اين که يک فرد در طول
زندگي مبتلا به اين مشکل شود، 10 تا 15% است. از هر ده کانادايي، يک نفر در
طول زندگي دچار سنگ کليه مي شود. اين رقم در خاورميانه بيشتر و به 25% مي
رسد. سنگ کليه را بايد يک بيماري عود کننده دانست که تقريبا در حدود 50%
موارد، بيماري طي 10 سال عود مي کند. اين بيماري در مردان رايج تر است، و
بيشتر در بين افراد 20 تا 40 سال و ساکنان نواحي گرم ديده مي شود. اما با
افزايش سن احتمال در مردان و زنان تقريبا يکسان مي شود.
علائم بيماريسنگ کليه بيماري است که هنوز علت مشخصي براي آن شناخته نشده و تا زماني که سنگ مجراي ادرار را نبسته است، نشانه اي ندارد. بيماري ممکن است با دردهاي شديد پهلو، حالت تهوع و استفراغ، اضطراب و بي قراري، درد مبهم يا حاد، خون ادراري و در صورت عفونت شديد با تب بروز مي کند. قولنج حاد کليه به عنوان يکي از بدترين دردهاي اين بيماري شناخته شده است. اما بعضي افراد تا زماني که در ادرار خون نباشد، هيچ علائم ديگري ندارند که اين امر مي تواند نشانه زمينه مساعد براي تشکيل سنگ هاي کليه باشد.
اگر منشا ايجاد سنگ در مجراهاي پايين ادرار باشد، دفع ادرار با مشکل انجام مي شود که البته اين حالت ندرتا ديده مي شود.
در صورت عفونت ادرار ؛ ممکن است فرد ناراحتي هاي زير را داشته باشد:
• احساس سوزش هنگام دفع ادرار و نياز مکرر به دفع ادرار؛
• ادرار تيره يا بدبو؛
• تب و لرز و احساس ضعف.
در صورت ابتلا به سنگ کليه چه بايد کرد؟
اگر
مشکل حادي نداريد، در مورد سنگ هاي کوچک، مصرف مسکن براي تسکين درد و
نوشيدن مقدار کافي مايعات براي دفع ادرار مي تواند مشکل را برطرف کند. در
اين موارد داروهايي تجويز مي شود که عضلات مجراي ادرار را شل مي کند که
اتساع اين مجاري و در نتيجه دفع ساده تر سنگ را در پي دارد.
تشخيص بيماري
سنگ
هاي کليه به کمک آزمايشات کامل خون، پرتو نگاري X يا آزمايش هاي ديگر
تشخيص داده مي شود. پزشک پس از معاينه، سؤالاتي راجع به سابقه بيمار هاي
کليه، تغذيه، مصرف دارها، نوع زندگي و سابقه فاميلي از بيمار مي پرسد.
آزمايش
ادرار براي بررسي خون در ادرار و آزمايش خون به منظور کنترل عملکرد کليه
ها و وجود ناهنجاري هاي متابوليکي، تجويز مي شود. اکوگرافي، اسکن و پرتو
نگاري X نيز ممکن است لازم باشد. پرتو نگاري X از کليه ها، مجاري ادرار و
مثانه در اکثر موارد، سنگ ها رانشان مي دهد. نوع سنگ هايي که کمتر تشکيل مي
شوند معمولا به کمک اکوگرافي يا تزريق مواد کنتراست در بين سياهرگ ها
تشخيص داده مي شوند. به ندرت نيز ممکن است IRM تجويز شود.
درمان هاي مؤثر
•
بيشتر سنگ هاي ريز، چند ساعت يا چند روز پس از تشکيل از راه مجراي ادرار
دفع مي شود. براي راحت تر بودن اين روند، پزشک داروهاي مسکن تجويز مي کند و
نوشيدن زياد مايعات و برخي رژيم هاي غذايي خاص را تجويز مي کند.
• در
مورد سنگ هاي بزرگتر، روش سنگ شکن از حدود 30 سال پيش انجام مي شود. اين
روش غير جراحي، به کمک امواج با انرژي بالا، سنگ ها به خرده هاي ريز تبديل
مي کند. سپس اين خرده ها از راه ادرار دفع مي شود. اين شيوه در اکثر موارد
براي سنگ هاي کوچکتر از 2 سانتي متر، مؤثر است.
• سنگ هاي بزرگتر از 2 سانتي متر بايد به کمک عمل جراحي خارج شود.
• داروهاي مسکن، برطرف کننده اسپاسم و ضدالتهاب در موارد قولنج کليه تجويز مي شود.
•
برخي داروها تاثير مثبتي بر دفع راحت تر سنگ دارند: داروهاي مهارکننده
کلسيم( يک ماده شيميايي که عمل يک عامل سازمان دهنده بافتي يا رشد
ميکروارگانيسم ها را مهار کند)، خصوصا همراه با کورتيکواستروئيد.
• "
يوريتروسکوپي " ( بررسي دستگاه ادراري از طريق ديدن به کمک آندوسکوپ) و
برداشتن به کمک دستگاه هاي داخلي( سنگ به سمت پايين مجراي ادرار هدايت مي
شود).
درمان پيشگيرانه
• مصرف کافي مايعات در وهله اول بسيار مهم است زيرا ترکيبات سنگ ساز را در خود حل مي کند.
• رژيم هاي غذايي کم نمک و کم پروتئين تشکيل مجدد سنگ هاي کليه را کاهش مي دهد.
•
اگر مقدار کلسيم بالا علت بيماري شناخته شود، درمان اين حالت، عود بيماري
را کاهش مي دهد. به علاوه، در موارد اوريسمي( مقدار بالاي اوره خون) درمان
دارويي براي اين مشکل، احتمال تشکيل سنگ ها را کاهش مي دهد.
فاکتورهاي زمينه ساز بيماري:
• مصرف بسيار زياد مواد غذايي حاوي کلسيم يا اسيد اوريک؛
• نوشيدن ناکافي مايعات؛
• انسداد مجراهاي ادرار؛
• برخي بيماري هاي متابوليکي؛
• عود مکرر ادرار؛
• مصرف فوق العاده زياد ويتامين D يا C؛
• از دست دادن آب بدن به خاطر گرماي شديد، تب يا ديگر علل؛
• بعضي داروها.
گاه نيز نمي توان هيچ علتي براي بيماري تشخيص داد.