فارکس چیست؟ فارکس در ایران قانونی است؟ سیستم معاملاتی فارکس و معاملات آن چگونه است؟ اینها تنها بخشی از سؤالات سرمایهگذارانی است که به دنبال روشهای مختلف سرمایهگذاری هستند.
در ادامه توضیحاتی درخصوص آشنایی با بازار معاملات فارکس و درک ریسکهای آن ارائه خواهد شد. شایانذکر است با توجه به ممنوعیت معاملات فارکس در ایران و بالا بودن ریسک معاملاتی آن، سرمایهگذاری در این بازار مورد تائید کارگزاری آگاه و بآشگاه مشتریان آگاه نیست.
طبق تعاریفی که در سایر منابع معتبر آمده است: «فارکس (Forex) اصطلاحی لاتین و برگرفته از دو کلمه Foreign Exchange به معنی تبادل ارزهای خارجی است. منظور از تبادل ارزهای خارجی، تبدیل یک ارز به ارز دیگر است که این تبادل برای خریدوفروش کالا، خدمات شرکتها و دولتها، هزینههای سفر و خرید مسافران یا سرمایهگذاری اشخاص و بنگاهها در کشورها مورداستفاده قرار میگیرد.
در بازار تبادل ارز جهانی، ارزهای مختلفی همچون دلار آمریکا، یورو، پوند، ین و … توسط مؤسسات مالی بزرگ، بانکها، شرکتهای چندملیتی، تجار، شرکتهای بیمهای، شرکتهای صادرات و واردات، سفتهبازها و اشخاص حقیقی مورد معامله قرار میگیرد.
«معامله در بازار فارکس عبارت است از خرید یک ارز و همزمان، فروش ارزی دیگر. این بازار مکان فیزیکی مشخصی ندارد و بانکها، مؤسسات و معاملهگران از طریق شبکه الکترونیکی، یک ارز را در مقابل ارز دیگر معامله میکنند. هرچند ماهیت معاملات فارکس، خارج از بورس (OTC) یعنی Over the counter است. اما مراکز اصلی تجارت ارز بهترتیب در لندن، نیویورک و توکیو قرار دارد و بانکها از سراسر جهان در این معاملات شرکت میکنند.
در بازار مبادلات ارز گروههای مختلف سرمایهگذاران فعالیت کرده که بازیگران بازار فارکس نیز نامیده میشوند و با انگیزههای کاملاً مختلفی در این بازار به معامله میپردازند.
این به آن معنا است که حضور در معاملات بازار فارکس فقط برای اهداف سفتهبازی نیست و هرکدام از فعالان نقش خود را در بازار ایفاء میکنند که تمامیت و ثبات آن را فراهم میآورد. برای تحلیل حرکات قیمتی جفت ارزهای مختلف در بازار فارکس مانند تمام بازارهای مالی دیگر، از تحلیلهای بنیادی و تکنیکال استفاده میشود. برای تحلیل بنیادی یک جفت ارز میبایست وضعیت اقتصادی و سیاسی دو ارز مورد بررسی قرار گیرد. ازجمله عوامل اقتصادی میتوان به سیاستهای پولی بانک مرکزی و تمایل آنها به افزایش و یا کاهش نرخ بهره، میزان رشد اقتصادی، نرخ تورم و … اشاره کرد که لیست کامل این اطلاعات و رویدادهای اقتصادی تحت عنوان تقویم اقتصادی در بسیاری از سایتهای معتبر مانند forexfactory.com، fxstreet.com و … بههمراه پیشبینی کارشناسان خبره ارائه میشود و باتوجه به عدد گزارششده و تفاوت آن با میزان پیشبینی شده یا مقادیر دورههای قبل، ارزش یک جفت ارز در مقابل جفت ارز دیگر تقویت یا تضعیف خواهد گشت. اخبار سیاسی مانند انتخابات، جنگ و … نیز تأثیر مستقیم بر چشمانداز سرمایهگذاران از روند آتی نرخ ارز کشورهای مختلف داشته و میبایست بهطور مستمر توسط معاملهگران موردتوجه قرار گیرد. بهعنوانمثال با انتشار نتیجه رفراندوم جدایی انگلستان از اتحادیه اروپا، ارزش پوند در مقابل ارزهای دیگر کاهش شدیدی را تجربه نمود.
در بازار معاملات ارزی در کنار تحلیل بنیادی (فاندامنتال) بهدلیل حجم بالای معاملات و حضور سرمایهگذاران بزرگ، نمودار تغییرات قیمتی نیز از اعتبار بالایی برخوردار است و بهرهگیری از تحلیل تکنیکال میتواند کمک مؤثری به پیشبینی رفتار آینده قیمت نماید.
معاملات در فارکس چگونه است؟
در گذشته معاملات ارز تنها از طریق بانکهای عامل که امکان خریدوفروش ارز را داشتند صورت میگرفت؛ اما بهتدریج بانکها برای افزایش منافع خود اقدام به اولویت دادن برخی مشتریان کردند؛ سایر مؤسسات مالی، شرکتهای چندملیتی و صندوقهای سرمایهگذاری هم مسیر مشابهی را در پیش گرفتند.
امروزه با توسعه و پیشرفت اینترنت، اشخاص نیز در شرایط یکسان میتوانند با سفتهبازان، شرکتهای سرمایهگذاری و … در هرلحظه نرخ ارزها را از بانکهای مختلف جمعآوری کنند و به معاملات بپردازند. به همین منظور کارگزارانی شکل گرفتند که در نرمافزارهای معاملاتی اختصاصی خود، نرخ ارزها را بهصورت لحظهای به نمایش میگذارند و مشتریان نیز سفارش خود را از طریق همان نرمافزار به کارگزار مربوطه منتقل مینمایند. درواقع عامل واسطه بین معاملهگران شخصی (Traders) و بازار، کارگزاران هستند و مهمترین نقش کارگزاران نیز انتقال سفارشهای معاملاتی فرد معاملهگر به بازار جهانی است.
بنابراین قدم اول برای انجام معاملات در بازار ارز انتخاب یک کارگزار مناسب است و برای انجام معاملات ارزی افراد بایستی با کارگزار موردنظر خود قرارداد ببندند و مبلغی که برای سرمایهگذاری در این بازار در نظر دارند را بهعنوان سپرده بهحساب کارگزار واریز نمایند. این سپرده درواقع پشتوانه انجام معاملات است و به نام خود مشتری گشایش میشود. در مرحله بعد کارگزار، نام کاربری و رمز عبوری را بهحساب معاملاتی گشایش شده، اختصاص میدهد تا بهوسیله آن مشتری بتواند از طریق نرمافزار معاملاتی بر خط کارگزاری به انجام معاملات ارزی خود بپردازد.
همانطور که اشاره شد هر کارگزار جهت انجام دستورات معاملاتی مشتریان خود، نرمافزار معاملاتی خاصی را طراحی میکند تا از طریق آن بتواند با مشتریهای خود ارتباط برقرار کرده و درعینحال که آنها را از روند قیمتها آگاه میسازد، شرایطی را فراهم سازد که بر اساس آن بتوانند مراحل انجام یک معامله را به ثبت برسانند.
اصولاً این مراحل شامل دریافت تقاضاهای پیشخرید، پیشفروش و باز کردن و بستن معاملات بر روی کالاها یا ارزهای بخصوص است که هر کارگزار با استفاده از نرمافزار (پلتفرم) خاصی این خدمات را ارائه میدهد و گاهی ممکن است این پلتفرم در میان بسیاری از کارگزاریها مشترک باشد؛ مانند نرمافزار متاتریدر (Metatrader)، از معروفترین نرمافزارهای معاملات بازار فارکس که شرکت روسیهای به نام MetaQuotes آن را طراحی کرده است. آخرین نسخه این نرمافزار بیش از ۲۰ زبان مختلف دنیا ازجمله فارسی را پشتیبانی مینماید… بهطورکلی هر فرد مواردی مانند نوع ارز مورد معامله، قیمت انجامشده معامله، حجم معامله و تعیین نوع عملیات (خرید یا فروش) را در اکانت نرمافزار معاملاتی خود مشاهده میکند و کارگزاران درازای این خدمات کارمزد معاملاتی (Spread) دریافت مینماید.
معاملات در بازار فارکس بهصورت جفت ارز صورت میپذیرد؛ یعنی همواره ارزش یا قیمت هر ارز در بازار فارکس با ارز دیگری تعیین میشود.
بهعنوانمثال ارزش یورو باید براساس ارز دیگری بیان شود. برای مثال قیمت یورو در مقابل دلار (هر یک یورو چه میزان برابری نسبت به دلار ارزش دارد) یا قیمت یورو در مقابل پوند (برای هر یک یورو چه مقدار پوند باید پرداخت شود).
جفت ارزها با نماد اختصاری (ISO) دو ارز مشخص میشوند مانند:
- EUR/USD (میزان برابری یورو در مقابل دلار)
- GBP/USD (میزان برابری پوند در مقابل دلار)
- USD/CHF (میزان برابری دلار در مقابل فرانک سوئیس)
- USD/JPY (میزان برابری دلار در مقابل ین ژاپن)
از خصوصیات منحصربهفرد فارکس کارکرد ۲۴ ساعته و ساختار غیرمتمرکز آن است. یعنی از روز دوشنبه تا پایان روز جمعه، امکان تبادلات شبانهروزی وجود دارد.
حجم تبادلات در زمانهای مختلف بستگی به ساعت کاری کشورهای مشارکتکننده در فارکس دارد. ارزها در بزرگترین بورسهای سهام و بازارهای سرتاسر جهان معامله میشوند. در زوریخ، هنگکنگ، نیویورک، توکیو، فرانکفورت، لندن، سیدنی و پاریس.
هرگاه بازار در ایالاتمتحده بسته شود، روز کاری در توکیو و هنگکنگ شروع میشود.
انعطاف زمان کار را برای معاملهگرانی که برنامۀ کاری پرمشغلهای دارند راحت کرده و لازم نیست آنها نگران ساعات باز و بسته شدن بازار باشند و در هر ساعتی میتوانند معاملات خود را انجام دهند.
میزان بالای اعتبار اهرمی High Leverage
یکی از نکات مهم دیگر در مورد بازار فارکس وجود اعتبار اهرمی بالا است. برای شروع ابتدا به بیان مفهوم اعتبار اهرمی یا همان لوریج میپردازیم.
در بازار فارکس همانند بازار آتی در ایران، برای انجام معاملات از طریق کارگزار (Broker) نیازی نیست تا مشتری تمام سرمایه لازم برای انجام معامله موردنظر را در اختیار داشته باشد بلکه تنها با پرداخت سهم کوچکی از حجم کلی معامله موردنظر (معمولاً ۱ تا ۲ درصد) میتواند اقدام به انجام آن معامله نماید. به این اعتبار اعطاشده اصطلاحاً Leverage گفته میشود. ازآنجاییکه معمولاً میزان نوسانات نرخ یک ارز در طور روز بهندرت از یک یا دو سنت بیشتر میشود، اگر از این اعتبار در معاملات استفاده نگردد، میزان سود (ضرر) در معاملات بسیار پایین خواهد بود و جذابیتی برای سرمایهگذار در این بازار ایجاد نخواهد شد.
اعتباری که بهطورمعمول در بازار فارکس وجود دارد برابر ۱:۱۰۰ (یک به صد) یا ۱:۵۰۰ است. این بدین معنی است که هر ۱۰۰۰ دلار از پول شما به ترتیب معادل صد هزار و پانصد هزار دلار خواهد بود. فرض کنید که کل سرمایه شما ده هزار دلار آمریکا باشد و این پول را برای سرمایهگذاری در بازار سهام در نظر گرفته باشید؛ بنابراین بزرگترین معاملهای که میتوانید انجام دهید از کل پول شما تجاوز نخواهد کرد؛ اما اگر با این مقدار پول در بازار فارکس فعالیت کنید میتوانید تا صد برابر حجم سرمایه خود به معامله بپردازید. درواقع با سرمایه اولیه ده هزار دلاری خود، میتوانید تا سقف یک میلیون دلار معامله کنید.
وجود لوریج بالا برای بسیاری از افراد تازهوارد در بازارهای مالی جهانی میتواند در نگاه اول بسیار جذاب و وسوسهکننده باشد، زیرا ممکن است افراد این تصور را داشته باشند که با این میزان اعتبار اهرمی و یک معامله موفق، یکشبه بتوانند راه چندین ساله را طی نموده و به ثروت گزافی دست یابند. دریغ از اینکه معجزهای که منتظرش هستند، کابوسی بیش نخواهد بود و به قطع یقین هرکس که کمترین سابقه معامله در این بازار را داراست بهخوبی از میزان خطرناک بودن آن و امکان از بین رفتن تمام سرمایه در چشم برهم زدنی بهخوبی آگاه است.
البته این گفته بدان معنا نیست که اعتبار اهرمی الزاماً باعث زیان معاملهگران میشود، بلکه باید به این نکته توجه کرد که معاملهگری در بازارهای مالی بیشتر از هر کسبوکار دیگری نیازمند کسب دانش، تجربه و مدیریت صحیح سرمایه است. برخلاف بسیاری از کسبوکارها که اقدامات اشتباه و بیتجربگی در آنها ممکن است منجر به این شود که شما چیزی به دست نیاورید، ولی در بازار فارکس اولین اشتباه آخرین اشتباه شماست و نهتنها چیزی به دست نیاوردهاید، بلکه تمام آن چیزی که داشتهاید نیز از بین خواهد رفت.
بهعبارتدیگر وجود و یا عدم وجود اعتبار معاملاتی قطعاً تأثیری در موفقیت شما در بازارهای مالی نخواهد داشت. این جمله را به خاطر داشته باشد که «اگر نمیتوانید بدون اعتبار اهرمی سود کسب کنید، هرگز با اعتبار اهرمی نیز سود نخواهید کرد.» حتی اگر میخواهید در بازار فارکس معامله کنید، اعتبار اهرمی ۱:۱۰۰ را فراموش کنید و ابتدا یاد بگیرید که چگونه باید معامله کرد.
واحد سنجش تغییرات جفت ارزها (Pips)
به علت حجم بالای معاملات در فارکس، معمولاً نرخ برابری ارزها تا چهار یا پنج رقم اعشار محاسبه میشوند و به رقم چهارم بعد از اعشار پیپ (Pips) یا (Point) میگویند. مثلاً اگر قیمت یورو به دلار از ۱٫۱۶۰۲ به ۱٫۱۶۰۹ برسد، میگوییم ارزش یورو نسبت به دلار ۷ پیپ افزایشیافته است.
آشنایی با مفهوم اسپرد (Spread) و قیمت خریدوفروش (Bid & Ask)
در بازار فارکس، برای هر جفت ارز در هرلحظه دو قیمت متفاوت وجود دارد. یکی قیمتی است که شما میتوانید در آن قیمت خرید انجام دهید که این نرخ را Ask میگویند و دیگری قیمتی است که شما میتوانید در آن قیمت فروش انجام دهید و این قیمت را Bid میگویند. تفاوت این دو قیمت را اسپرد (Spread) مینامیم که در بروکرهای گوناگون نرخ متفاوتی برای آن در نظر گرفته میشود. اسپرد درواقع هزینهای است که معاملهگر برای انجام معامله خود میپردازد.
واحد اندازهگیری حجم معاملات
واحد اندازهگیری حجم معامله در بازار مبادلات ارز لات (Lot) است. در بیشتر قراردادها هر لات برابر با ۱۰۰۰۰۰ واحد ارز پایه است که در اکثر جفت ارزها معادل ۱۰ دلار سود یا زیان در هر پیپ است. حداقل حجم معامله نیز در اغلب بروکرها برابر ۰٫۰۱ لات است.
محاسبه سود و زیان حساب معاملاتی
در بازار فارکس سود و زیان حساب معاملاتی در لحظه، با توجه به تغییرات ارزش جفت ارزها و متناسب با حجم پوزیشنهای معاملاتی به ماندهحساب آنها افزوده و از آن کاسته میشود. لزوم توجه ویژه به مبحث مدیریت سرمایه و رعایت حجم مناسب حساب معاملاتی نیز در اینجا نمود پیدا میکند؛ زیرا ممکن است تحلیل شما از روند میانمدت یا بلندمدت یک جفت ارز کاملاً صحیح باشد، اما اگر قبل از اقدام به انجام معامله نسبت به تعیین حد زیان خود اقدام ننمایید و بر مبنای آن حجم معاملاتی مناسب را انتخاب نکنید، تنها یک اصلاح عمیق در خلاف روند اصلی حرکت میتواند موجب زیان سنگین یا از بین رفتن کل حساب معاملاتی شما گردد و باتحمل این زیان علاوهبر بار روانی فراوان، حتی درصورتیکه شما سرمایه مجدد برای ورود به بازار داشته باشید، به یک تلاش دوچندان نیاز خواهید داشت تا به پله قبل بازگردید و مانند معاملات سهام، مسکن و … در شرایط نزول قیمتی نمیتوانید دارایی خود را نگهدارید تا براساس تحلیل بلندمدت خود در آینده آن را به قیمت مدنظر خود به فروش برسانید. همیشه به خاطر داشته باشید که در فارکس انجام معامله بدون قرار دادن حد زیان، مانند پریدن از یک هواپیما بدون چتر نجات است.
معایب فارکس و محدودیتهای معاملات فارکس در ایران و جهان
فارکس ازنظر حجم معاملات بزرگترین بازار موجود است و امکان ورود و خروج به آن با هر یک از ارزهای عمدهی دنیا در کسری از ثانیه وجود دارد.
به دلیل نقدشوندگی بالا، بانکها و کارگزارهای فارکس معمولاً با دادن اعتبار به مشتریان، امکان مدیریت موقعیتها و فرصتهای بسیاری را با سرمایه اندک برای آنها فراهم میکنند. البته مبادله ارز فعالیتی در حوزه اقتصاد کلان است. برای شناخت و بهره بردن از عواملی که باعث تغییر ارزش ارز کشورها میشود، افراد باید بهدنبال کسب اطلاعات درباره اقتصاد کلان کشورهای مختلف و ارتباطات میان آنها باشند.
ممکن است برای برخی از فعالان بررسی اقتصاد کلان و پیشبینی بر مبنای آن، آسانتر از فعالیت در بازار سهام بر پایهی بررسی و تحلیل شرکتهای خاص و کسب دانش در زمینهٔ صنعت مربوط به آن باشد. ولی بالعکس این حالت نیز ممکن است؛ زیرا بررسی اقتصاد کلان شرکتها به شناخت دقیق از جوامع و برنامهریزیهای اقتصادی آنها نیاز دارد.
بازار فارکس در ایران به دلایلی، نامشروع اعلامشده است و مبادله ارزهای خارجی تنها توسط صرافیها مجاز خواهد بود. اولین دلیلی که برای عدم مشروعیت فارکس در ایران باید درنظر گرفت بحث اعتبار کارگزاریها به معاملهگران بازار فارکس است. اگر کارگزاریها برای معاملهگران اهرم معاملاتی ندهند، جذابیت این بازار از بین میرود و بسیاری از معاملهگران به خاطر اندک سرمایه آورده، قادر به انجام معاملات نخواهند بود و اگر اعتبار بدهند، تعداد زیادی تحت تأثیر فشارهای روانی و وسوسههای اغواکننده قرار گرفته و با هدف سودآوری بیشتر با حجم سنگین معامله وارد بازار شده و متضرر خواهند شد.
از دیگر دلایل مهم نامشروع بودن بازار فارکس در ایران می توان به علل زیر اشاره کرد:
خروج ارز از کشور
پیچیدگی و حرفهای بودن بازار فارکس
طبق بررسیهای انجام شده، در بسیاری از کشورها مقررات زیاد و محدودکنندهای برای ورود به بازار فارکس درنظر گرفته میشود تا افرادی بتوانند در این بازار فعالیت کنند که از دانش کافی بهرهمند باشند. اما از آنجا که در ایران اغلب بدون توجه به جوانب احتیاط و عموماً به دلیل کسب سود بیشتر اقدام به ورود در این بازار میکنند، زیانهای بسیاری به افراد تحمیل میشود.
قاعده لاضرر
در احکام اسلامی یک قاعده فقهی وجود دارد به نام “قاعده لاضرر”. این قاعده براساس سخن حضرت رسول اکرم است که می فرمایند “لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام”. از آنجا که طبق آمارها غالب سرمایهگذاران به علت نبود آگاهی کافی و حرفهای بودن بازار فارکس، در این بازار متضرر میشوند؛ لذا با استناد به قاعده لاضرر، معاملات بازار فارکس در ایران مشروعیت ندارد.
ربوی بودن معاملات بازار فارکس
همانطور که توضیح داده شد، در این بازار کارگزار اعتباراتی را به معاملهگران میدهد و پس از کسب سود توسط معاملهگران، علاوهبر دریافت اصل اعتبار، در بخشی از سود آنان سهیم میشود.
مشکلات زیرساختی و اینترنتی
این مشکلات میتواند سبب از میان رفتن انجام معاملات عادلانه شود.
صوری بودن معامله در غالب مواقع
در بسیاری از موارد، تبادلات ارزی بهصورت واقعی صورت پذیرفته و تنها معامله بهصورت صوری رخ داده است. زیرا در بسیاری موارد تغییراتی به واسطه کارگزار ایجاد میشود که مانع از برقراری ارتباط میان بازار تبادل ارزی و سرمایهگذار (معاملهگر) میشود. از اینرو کشورهای بسیاری در خصوص معاملات بازار فارکس قوانین خاصی وضع کردهاند تا این معاملات در چارچوب قانونی صورت گیرد.
درحالحاضر بزرگترین کارگزاری های بورس دنیا در آمریکای شمالی هستند و معاملات فارکس در آنجا بهطور دقیق قانونگذاری شده است. البته قوانین بسیار محکمی برای تائید شدن از جانب قانونگذاران، باعث شده تنها تعداد کمی از شرکتهای ارائهدهنده خدمات به مشتریان، در آمریکای شمالی باقی بمانند.
در بازار متنوع خاورمیانه، مناطق قبرس و امارات بهعنوان مقاصد برتر برای حضور قانونی کارگزاران فارکس شناخته شده هستند. برخلاف اینکه بهتازگی تمرکز روی بازارهای درحالتوسعه افزایشیافته است، اروپا بهعنوان قاره پیشرو بر اساس تعداد کارگزاران فارکس بهشمار میآید و معاملهگران این بازار با اطمینان بیشتری با کارگزاران این قاره همکاری میکنند.
نتیجهگیری
بهطورکلی معاملات در بازارهای مالی، بهخصوص فارکس، ریسکها،مزایا و معایب خود را دارد. مزایایی مانند نقدشوندگی بالا، امکان استفاده از اهرم معاملاتی و باز بودن همیشگی بازار باعث شده برخی از سرمایهگذاران به این بازار علاقهمند شوند. ولی معایبی مانند عدم وجود قوانین مشخص، نبود نظارت دقیق، احتمال کلاهبرداری، نوسانات شدید و ریسک بسیار بالا نیز در این بازار وجود دارد. باید توجه داشته باشید که با سرمایهگذاری در این بازار ممکن است کل دارایی خود را درنتیجه تغییرات قیمتی از دست بدهید. معامله در این بازار نیازمند اطلاعات جامع و بهروز اقتصادی و سیاسی و قدرت تحلیل آنها، آشنایی کامل با اصول روانشناسی معاملهگری، تجربه بسیار و درنهایت مدیریت سرمایه، مدیریت سرمایه و مدیریت سرمایه است.
حتماً به خاطر داشته باشد قبل از اقدام به انجام هر معاملهای میبایست نسبت به تعیین حد سود و زیان و محاسبه سود به زیان (risk/reward) اقدام نموده و با توجه به میزان دارایی حساب معاملاتی خود، حجم مناسب معاملاتی خود را انتخاب نمایید.
لذا درصورتیکه تمایل به سرمایهگذاری در این بازار دارید حتماً میبایست با مازاد سرمایه خود در این بازار سرمایهگذاری نموده تا در صورت متحمل شدن زیان با مشکلی روبرو نشوید و صرفاً آن را تجربهای در مسیر پرپیچوخم دنیای معاملهگری و سرمایهگذاری قلمداد کنید تا بتوانید با طراحی استراتژی معاملاتی مناسب و کسب تجربه در این مسیر موفق گردید.
در پایان بار دیگر خاطر نشان میسازد با توجه به ممنوعیت معاملات فارکس در ایران و بالا بودن ریسک معاملاتی آن، سرمایهگذاری در این بازار مورد تائید کارگزاری آگاه و بآشگاه مشتریان آگاه نیست.