- وجوب روزه
- نیت
- کارهایی که روزه را باطل می کند
- کارهایی که برای روزه دار مکروه است
- کفّارۀ روزه
- مواردی که فقط قضا لازم است
- مواردی که قضا واجب نیست
- احکام روزۀ قضا
- احکام روزۀ شخص مسافر
- کسانی که روزه بر آنها واجب نیست
- راه ثابت شدن اوّل ماه
- روزه های حرام
- روزه های مکروه
- روزه های مستحب
- کسانی که نمی توانند روزه بگیرند
وجوب روزه
مسألۀ 1314- در هر سال واجب است همۀ افراد مکلّف یک ماه مبارک رمضان را به شرحی که در مسائل آینده گفته می شود روزه بدارند.
مسألۀ1315- روزه آن است که انسان برای اطاعت فرمان خدا، از اذان صبح تا مغرب، از چیزهایی که روزه را باطل می کند و شرح آن در مسائل بعد می آید خودداری کند.
نیت
مسألۀ 1316- روزه از عبادات است و لازم است با نیت به جا آورده شود، در موقع نیت لازم نیست به زبان بگوید، یا از قلب خود بگذراند همین اندازه که در نظرش این باشد که برای اطاعت فرمان خدا از اذان صبح تا مغرب کارهایی که روزه را باطل می کند ترک نماید کافی است.
مسألۀ 1317- باید احتیاطاً کمی قبل از اذان صبح و کمی هم بعد از مغرب، از انجام این کارها خودداری کند تا یقین حاصل کند که تمام این مدّت را روزه داشته است.
مسألۀ 1318- کافی است که در هر شب از ماه مبارک رمضان برای روزۀ فردا نیت کند، ولی بهتر است که در شب اوّل ماه، علاوه بر این، نیت روزۀ همۀ ماه را نیز بنماید.
مسألۀ 1319- نیت وقت معینی ندارد، بلکه هر موقعی تا قبل از اذان صبح نیت کند کافی است و همین که برای خوردن سحری برمی خیزد و اگر از او سؤال شود منظورت چیست؟ بگوید: «قصد روزه دارم» کافی است.
مسألۀ 1320- وقت نیت برای روزۀ مستحبّی در تمام روز نیز ادامه دارد حتّی اگر مختصری به مغرب باقی مانده باشد و تا آن موقع کارهایی که روزه را باطل می کند انجام نداده است می تواند نیت روزۀ مستحبّی کند و روزۀ او صحیح است.
مسألۀ1321- اگر در ماه رمضان نیت را فراموش کند چنانچه تا قبل از اذان ظهر یادش بیاید و فوراً نیت کند و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد روزه اش صحیح است، امّا اگر بعد از ظهر نیت کند صحیح نیست.
مسألۀ 1322- هرگاه کسی بخواهد روزه ای غیر از روزۀ ماه رمضان به جا آورد باید آن را معین کند، مثلًا نیت کند روزۀ قضا می گیرم، یا روزۀ نذر به جا می آورم ولی در ماه مبارک رمضان همین اندازه که نیت کند فردا را روزه می گیرم کافی است، بلکه اگر نداند ماه رمضان است یا بداند و فراموش کند و روزۀ دیگری را قصد کند روزۀ ماه رمضان حساب می شود، ولی اگر عمداً در ماه مبارک رمضان نیت روزۀ غیر ماه رمضان را کند (در حالی که می داند در ماه رمضان روزۀ غیر ماه رمضان صحیح نیست) روزۀ او باطل است، یعنی نه از رمضان حساب می شود و نه از غیر آن.
مسألۀ 1323- لازم نیست در موقع نیت، معین کند که روز اوّل ماه است یا دوم یا غیر آن، حتّی اگر روزی را تعیین کند مثلًا بگوید به نیت روز دوم ماه روزه می گیرم بعد معلوم شود سوم بوده، روزۀ او صحیح است.
مسألۀ 1324- اگر پیش از اذان صبح نیت روزه کند و بعد بیهوش یا مست شود و در بین روز به هوش آید در حالی که هیچ کار خلافی به جا نیاورده، احتیاط واجب آن است روزۀ آن روز را تمام کند و قضای آن را هم به جا آورد.
مسألۀ 1325- اگر نداند یا فراموش کند ماه رمضان است و روزه نگیرد و بعد از ظهر ملتفت شود و یا قبل از ظهر در حالی که افطار کرده باشد، باید به احترام ماه رمضان تا مغرب کارهایی که روزه را باطل می کند ترک نماید و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا کند.
مسألۀ 1326- اگر کودکی پیش از اذان صبح بالغ شود باید روزه بگیرد و اگر بعد از اذان بالغ شود و کاری که روزه را باطل کند انجام نداده باشد احتیاط واجب آن است که روزه را بگیرد و بعد هم قضا کند.
مسألۀ 1327- کسی که روزۀ قضای ماه رمضان یا روزۀ واجب دیگری بر ذمّه دارد جایز نیست روزۀ مستحبّی بگیرد و اگر فراموش کند و روزۀ مستحبّی بگیرد چنانچه قبل از ظهر یادش بیاید می تواند نیت خود را به روزۀ واجب برگرداند، ولی اگر بعد از ظهر باشد روزۀ او باطل است.
مسألۀ 1328- کسی که برای روزه شخص مرده ای اجیر شده می تواند روزۀ مستحبّی برای خودش بگیرد.
مسألۀ 1329- اگر غیر از روزۀ ماه مبارک روزۀ دیگری بر انسان واجب باشد، مثلًا نذر کرده که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه عمداً تا اذان صبح نیت نکند روزه اش باطل است، ولی اگر یادش برود و پیش از ظهر یادش بیاید می تواند نیت کند.
مسألۀ 1330- هرگاه روزۀ واجب غیر معین بر ذمّه دارد (مانند روزۀ قضای ماه رمضان یا روزۀ کفّاره) وقت نیت آن تا ظهر باقی است، یعنی چنانچه چیزی که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و قبل از ظهر نیت کند روزۀ او صحیح است.
مسألۀ 1331- هرگاه کافری در ماه رمضان پیش از ظهر مسلمان شود چنانچه تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده، بنابر احتیاط واجب روزه بگیرد و قضا هم ندارد، همچنین اگر مریض پیش از ظهر خوب شود و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد باید نیت روزه کند و احتیاطاً قضا هم نماید، ولی اگر بعد از ظهر خوب شود روزۀ آن روز واجب نیست فقط باید قضای آن را به جا آورد.
مسألۀ 1332- یوم الشّک یعنی روزی که انسان شک دارد آخر ماه شعبان است یا اوّل ماه رمضان، روزۀ آن واجب نیست و اگر بخواهد روزه بگیرد باید نیت ماه شعبان کند، یا اگر روزۀ قضا به ذمه دارد نیت قضا کند و چنانچه بعداً معلوم شود ماه رمضان بوده از رمضان حساب می شود، ولی اگر در اثناء روز بفهمد باید فوراً نیت خود را به روزۀ ماه رمضان برگرداند.
مسألۀ 1333- هرگاه در ماه رمضان یا هر روزه واجب معین دیگر، از نیت روزه برگردد، یا مردّد شود که روزه بگیرد یا نه، روزه اش باطل می شود، همچنین اگر نیت کند چیزی که روزه را باطل می کند به جا آورد، مثلًا تصمیم بر خوردن غذا بگیرد، روزه اش باطل می شود، هرچند اصلًا غذا هم نخورد، مگر اینکه در آن حال توجّه نداشته باشد که فلان عمل روزه را باطل می کند.
مسألۀ 1334- در روزۀ مستحب و روزۀ واجبی که وقت آن معین نیست (مانند روزۀ قضا) اگر قصد کند یکی از مبطلات روزه را انجام دهد یا مردّد شود که به جا آورد یا نه، چنانچه به جا نیاورد و پیش از ظهر دوباره نیت کند روزه اش صحیح است.
کارهایی که روزه را باطل می کند
مسألۀ 1335- کارهایی که روزه را باطل می کند بنابر احتیاط نُه چیز است:
1- خوردن و آشامیدن، 2- جماع، 3- استمناء، 4- دروغ بستن به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله و ائمّه علیهم السلام، 5- رساندن غبار غلیظ به حلق، 6- فرو بردن سر در آب، 7- باقی ماندن بر جنابت یا حیض یا نفاس تا اذان صبح، 8- اماله کردن با مایعات، 9- قی کردن عمدی.
احکام کارهایی که روزه را باطل می کند
1- خوردن و آشامیدن
مسألۀ 1336- خوردن و آشامیدن از روی عمد روزه را باطل می کند، خواه از چیزهای معمولی باشد مانند نان و آب و یا غیر معمولی مانند برگ درختان، کم باشد یا زیاد، حتّی اگر مسواک را از دهان بیرون آورده، دوباره داخل دهان کند و رطوبت آن را فرو برد روزه اش باطل می شود، مگر آن که رطوبت مسواک کم باشد و در آب دهان از بین برود.
مسألۀ 1337- اگر هنگامی که مشغول خوردن غذا یا نوشیدن آب است بفهمد صبح شده، باید آنچه را در دهان است بیرون آورد و اگر عمداً فرو برد روزه اش باطل است و کفّاره نیز دارد.
مسألۀ 1338- خوردن و آشامیدن از روی سهو و فراموشی روزه را باطل نمی کند.
مسألۀ 1339- احتیاط واجب آن است که روزه دار از تزریق آمپولها و سرمهایی که به جای غذا یا دوا به کار می رود خودداری کند، ولی تزریق آمپول هایی که عضو را بی حس می کند اشکال ندارد.
مسألۀ 1340- کسی که می خواهد روزه بگیرد بهتر است پیش از اذان صبح دندانهایش را بشوید و خلال کند و اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روز فرو می رود احتیاط واجب آن است که قبلًا آن را بشوید و خلال کند و اگر نکند و غذا فرو رود روزه را تمام کند و بعد قضا نماید.
مسألۀ 1341- فرو بردن آب دهان، هر چند به واسطۀ خیال کردن ترشی و مانند آن در دهان جمع شده باشد، روزه را باطل نمی کند، و فرو بردن اخلاط سر و سینه تا به فضای دهان نرسیده اشکال ندارد، امّا اگر داخل فضای دهان شود احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرد.
مسألۀ 1342- جویدن غذا برای بچّه و همچنین چشیدن غذا و مانند آن و شست و شوی دهان با آب یا داروها اگر چیزی از آن فرو نرود روزه را باطل نمی کند و اگر بدون اراده به حلق برسد اشکالی ندارد، ولی اگر از اوّل بداند بی اختیار به حلق می رسد روزه اش باطل است و قضا و کفّاره دارد.
مسألۀ 1343- اگر روزه دار به اندازه ای تشنه شود که طاقت تحمّل آن را ندارد و یا ترس بیماری و تلف داشته باشد، می تواند به اندازۀ ضرورت آب بنوشد، ولی روزۀ او باطل می شود و اگر ماه رمضان باشد باید بقیۀ روز را امساک کند.
مسألۀ 1344- انسان نمی تواند به خاطر ضعف، روزه را بخورد، ولی اگر بقدری ضعف پیدا کند که تحمّل آن بسیار مشکل شود، می تواند روزه را بخورد و همچنین اگر خوف بیماری داشته باشد.
2- جماع
مسألۀ 1345- «جماع» (نزدیکی با زن) روزۀ هر دو طرف را باطل می کند، هرچند فقط به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید و اگر کمتر از آن باشد و منی هم بیرون نیاید باطل نمی شود و هرگاه شک کند که این مقدار داخل شده یا نه روزه اش صحیح است.
مسألۀ 1346- هرگاه از روی فراموشی جماع کند و یا از روی اجبار بطوری که هیچ اختیاری نداشته باشد، روزه باطل نمی شود، ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید، یا اجبار برطرف شود، باید فورا ترک کند و الّا روزۀ او باطل است.
3- استمناء
مسألۀ 1347- اگر روزه دار با خود کاری کند که منی از او بیرون آید روزه اش باطل می شود، امّا اگر بی اختیار در حال خواب یا بیداری بیرون آید، روزه باطل نمی شود.
مسألۀ 1348- هرگاه روزه دار می داند که اگر در روز بخوابد محتلم می شود، یعنی در خواب منی از او بیرون می آید، جایز است بخوابد و چنانچه محتلم شود برای روزۀ او اشکالی ندارد.
مسألۀ 1349- هرگاه روزه دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری کند.
مسألۀ 1350- شخص روزه داری که محتلم شده می تواند بول و استبراء از بول کند هر چند می داند به واسطۀ آن باقیماندۀ منی از مجرا بیرون می آید، حتّی اگر غسل کرده باشد این کار برای روزه اش ضرری ندارد هر چند با خارج شدن باقیماندۀ منی از مجرا باید مجدّداً غسل کند.
مسألۀ1351- روزه داری که محتلم شده اگر بداند منی در مجرا باقی مانده و در صورتی که پیش از غسل بول نکند بعد از غسل منی بیرون می آید بهتر است قبلًا بول کند ولی واجب نیست.
مسألۀ1352- اگر روزه دار به قصد بیرون آمدن منی استمناء کند روزه اش باطل می شود هر چند منی از او بیرون نیاید.
مسألۀ1353- اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی مثلًا با همسر خود بازی و شوخی کند در صورتی که عادت نداشته باشد که به این مقدار بازی و شوخی منی از او خارج شود روزه اش صحیح است، ولی اگر اتّفاقاً منی بیرون آید روزه اش اشکال دارد، مگر اینکه قبلًا مطمئن بوده که منی از او خارج نمی شود.
4- دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام
مسألۀ1354- هرگاه روزه دار دروغی به خدا و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و جانشینان معصوم او علیهم السلام نسبت دهد خواه با گفتن باشد، یا نوشتن، یا اشاره و مانند آن، بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل می شود، هر چند بلافاصله توبه کند. دروغ بستن به سایر انبیا و فاطمۀ زهرا علیها السلام نیز همین حکم را دارد.
مسألۀ1355- هرگاه بخواهد خبری را نقل کند که از راست یا دروغ بودن آن اطّلاعی ندارد، باید از کسی که آن خبر را گفته، یا از کتابی که در آن نوشته شده نقل نماید، مثلًا بگوید: فلان راوی چنین می گوید و یا در فلان کتاب چنان نوشته شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود. ..
مسألۀ1356- اگر چیزی را به اعتقاد اینکه راست است از قول خدا یا پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل کند و بعد بفهمد دروغ بوده روزه اش صحیح است، ولی بعکس اگر چیزی را دروغ می دانست و به خدا و پیغمبر نسبت داد و بعداً معلوم شد صحیح بوده، روزه اش اشکال دارد.
مسألۀ1357- اگر دروغی را که دیگری ساخته عمداً به خدا و پیغمبر نسبت دهد روزه اش اشکال دارد.
مسألۀ1358- اگر از شخص روزه دار سؤال کنند که آیا پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین مطلبی را فرموده، و او عمداً بگوید: آری، در حالی که پیغمبر صلی الله علیه و آله نگفته باشد، یا بگوید: نه، درحالی که پیغمبر صلی الله علیه و آله گفته باشد، روزه اش اشکال دارد.
مسألۀ1359- اگر در نقل احکام شرعیه عمداً دروغ گوید، مثلًا واجبی را غیر واجب و حرامی را حلال ذکر کند، اگر منظورش نسبت دادن آن حکم به خدا یا پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد، روزه اش اشکال دارد و اگر قصدش نسبت دادن فتوا به مجتهد است کار حرامی کرده، امّا روزه اش باطل نمی شود و کسی که بدون اطّلاع، حکم مشکوکی را نقل می کند، نیز همین حکم را دارد.
5- رساندن غبار غلیظ به حلق
مسألۀ1360- رساندن غبار غلیظ به حلق هرگاه در حلق تبدیل به گِل شود و فرو رود روزه را باطل می کند، در غیر این صورت روزه صحیح است، خواه غبار چیزی باشد که خوردن آن حلال است مانند آرد، یا غبار چیزی که خوردن آن حرام است.
مسألۀ1361- هرگاه به واسطۀ باد یا جارو کردن زمین، غبار غلیظی برخیزد و بر اثر عدم مواظبت به حلق برسد، روزه اش باطل می شود (همانطور که در مسألۀ قبل آمد).
مسألۀ1362- لازم است تمام افراد از کشیدن سیگار و استعمال هر گونه دخانیات در هر حال پرهیز کنند بعلاوه سبب باطل شدن روزه می شود بنابر احتیاط واجب و نیز احتیاط آن است که روزه دار بخار غلیظ را نیز به حلق نرساند، ولی رفتن به حمّام اشکال ندارد، هرچند فضای حمّام را بخار گرفته باشد.
مسألۀ1363- اگر فراموش کند که روزه است و مواظبت نکند، یا بی اختیار و بدون اراده، غبار و مانند آن به حلق او رسد، روزه اش باطل نمی شود.
مسألۀ1364- در جایی که احتمال می دهد غبار یا دود به حلق برسد باید احتیاط کند، ولی اگر یقین یا گمان داشته باشد به حلق نمی رسد روزه اش صحیح است.
6- فرو بردن سر در آب (ارتماس)
مسألۀ1365- روزه دار بنابر احتیاط واجب تمام سر را عمداً در آب فرونبرد، حتّی اگر بقیۀ بدن بیرون از آب باشد، امّا اگر تمام بدن و قسمتی از سر زیر آب برود ولی مقداری از سر بیرون باشد روزه باطل نمی شود، فرو بردن سر در مایعاتی مانند گلاب و آبهای مضاف دیگر حکم آب مطلق را دارد.
مسألۀ1366- اگر نصف سر را یک دفعه و نصف دیگر را دفعۀ دیگر، در آب فرو برد، روزه اش صحیح است، ولی اگر تمام سر را زیر آب ببرد امّا مقداری از موها بیرون بماند روزه اش اشکال دارد.
مسألۀ1367- کسی که برای نجات غریق مجبور است سر را در آب فرو ببرد روزه اش اشکال دارد، ولی به عنوان نجات جان مسلمانی این کار واجب است و بعداً قضا کند.
مسألۀ1368- غوّاصان اگر سر خود را در کلاهک پنهان کنند و با آن زیر آب روند روزۀ آنها صحیح است.
مسألۀ1369- اگر روزه دار بی اختیار در آب بیفتد، یا او را در آب بیندازند و سر او زیر آب رود، یا فراموش کند که روزه است سر در آب فرو برد، روزۀ او باطل نمی شود، ولی اگر یادش بیاید بنابر احتیاط واجب باید فوراً سر را از آب بیرون آورد.
مسألۀ1370- اگر فراموش کند که روزه است و به نیت غسل سر را زیر آب کند روزه و غسل او هر دو صحیح است، ولی اگر بداند روزۀ واجب معین است و عمداً چنین کند بنابر احتیاط واجب هم روزه را باید قضا کند و هم غسل را دوباره انجام دهد.
7- باقی ماندن بر جنابت تا اذان صبح
مسألۀ1371- اگر شخص جنب عمداً تا صبح غسل نکند بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل است ولی اگر توانایی بر غسل ندارد یا وقت تنگ است تیمّم نماید، امّا اگر از روی عمد نباشد روزه اش صحیح است و زنی که از حیض یا نفاس پاک شده و تا اذان صبح غسل نکرده در حکم کسی است که باقی بر جنابت مانده است.
مسألۀ1372- باطل شدن روزه به خاطر بقاء بر جنابت مخصوص روزۀ ماه رمضان و قضای آن است و در روزه های دیگر موجب بطلان نمی شود.
مسألۀ1373- اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و بعد از یک یا چند روز یادش بیاید، باید روزۀ هر چند روزی را که یقین دارد جنب بوده قضا نماید، مثلًا اگر نمی داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید سه روز را قضا کند و قضای روز چهارم احتیاط مستحبّ است.
مسألۀ1374- کسی که در شب ماه رمضان وقت برای غسل و تیمّم ندارد اگر خود را جنب کند روزه اش اشکال دارد و احتیاطاً قضا و کفّاره به جا آورد، همچنین اگر برای غسل وقت ندارد و فقط برای تیمّم وقت دارد.
مسألۀ1375- اگر گمان کند به اندازۀ غسل وقت دارد و خود را جنب کند و بعد بفهمد وقت تنگ بوده و تیمّم کند روزه اش صحیح است.
مسألۀ1376- کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی شود نباید بخوابد و چنانچه بخوابد و بیدار نشود روزه اش اشکال دارد و بنابر احتیاط واجب باید قضا و کفّاره به جا آورد، امّا اگر احتمال دهد که بیدار می شود، می تواند بخوابد، و احتیاط این است که در دفعۀ دوم که بیدار شد نخوابد تا غسل کند.
مسألۀ1377- کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه تصمیم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان بیدار نشود روزه اش صحیح است، ولی اگر تصمیم بر غسل نداشته باشد یا مردّد باشد که غسل بکند یا نه، در این صورت اگر بیدار نشود روزه اش اشکال دارد.
مسألۀ1378- هرگاه چنین کسی بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح برای غسل کردن بیدار می شود چنانچه بخوابد و بیدار نشود احتیاطاً باید روزۀ آن روز را قضا کند، هم چنین است اگر برای دفعۀ سوم بخوابد و بیدار نشود، ولی در هیچ یک از اینها کفّاره بر او واجب نمی شود.
مسألۀ1379- خوابی که در آن محتلم شده خواب اوّل حساب نمی شود ولی اگر از آن خواب بیدار شود و دوباره بخوابد خواب اوّل حساب می شود.
مسألۀ1380- هرگاه روزه دار در روز محتلم شود بهتر است فوراً غسل کند امّا اگر نکند برای روزه اش اشکالی ندارد.
مسألۀ1381- هرگاه در ماه رمضان بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده روزه اش صحیح است، خواه بداند پیش از اذان محتلم شده، یا بعد از آن و یا شک داشته باشد.
مسألۀ1382- کسی که می خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد اگر بعد از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده و بداند پیش از اذان صبح محتلم شده، اگر وقت قضای روزه تنگ نیست بنابر احتیاط واجب روز دیگری را روزه بگیرد، اگر وقت قضای روزه تنگ است مثلًا پنج روز قضا به ذمّه دارد و پنج روز هم بیشتر به ماه رمضان باقی نمانده، همان روز را روزه بگیرد و روزه اش صحیح است.
مسألۀ1383- اگر در ماه مبارک رمضان پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و برای غسل وقت ندارد تیمّم کند و روزه اش صحیح است، امّا اگر برای هیچ کدام از غسل و تیمّم وقت ندارد باید بعداً غسل کند و روزۀ او نیز صحیح است.
مسألۀ1384- اگر زن بعد از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاک شود نمی تواند روزه بگیرد، همچنین اگر در اثناء روز خون حیض یا نفاس ببیند اگر چه نزدیک مغرب باشد.
مسألۀ1385- اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و در غسل کردن کوتاهی کند، بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل است، ولی چنانچه کوتاهی نکند، مثلًا منتظر باشد که حمّام بازشود یا آب حمّام گرم شود و تا اذان غسل نکند در صورتی که تیمّم کرده باشد روزه او صحیح است.
مسألۀ1386- زنی که در حال استحاضه است باید غسل خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شد به جا آورد و روزۀ او صحیح است.
مسألۀ1387- کسی که مسّ میت کرده و غسل مسّ میت بر او واجب شده، می تواند بدون غسل مسّ میت روزه بگیرد و اگر در حال روزه هم مسّ میت کند روزه اش باطل نمی شود، ولی برای نماز باید غسل کند.
8- اماله کردن با مایعات
مسألۀ1388- تنقیه (اماله کردن) با مایعات روزه را باطل می کند هر چند برای معالجۀ بیماری و از روی ناچاری باشد، ولی استعمال شیافها برای معالجه اشکال ندارد و احتیاط واجب آن است که از استعمال شیافهایی که برای تغذیه است خودداری شود.
9- قی کردن
مسألۀ1389- قی کردن از روی عمد روزه را باطل می کند، هرچند برای نجات از مسمومیت و درمان بیماری و مانند آن باشد، ولی قی کردن بدون اختیار یا از روی سهو روزه را باطل نمی کند.
مسألۀ1390- اگر در شب چیزی بخورد که می داند در روز بی اختیار قی می کند روزه باطل نمی شود، ولی احتیاط مستحب این است که چنین کاری نکند و اگر کرد، روزه را قضا نماید.
مسألۀ1391- واجب نیست روزه دار با فشار آوردن به خود از قی کردن خودداری کند، ولی اگر ضرر و مشقّتی نداشته باشد بهتر است جلوگیری کند.
مسألۀ1392- اگر خرده های غذا یا حشره ای مانند مگس بی اختیار در گلوی روزه دار برود چنانچه بقدری پایین برود که نمی توان آن را بیرون آورد روزه اش صحیح است و اگر بتواند آن را بیرون آورد باید چنین کند و بیرون آوردنش ضرری برای روزه ندارد، بلکه اگر در این حال فرو برد روزه اش باطل است.
مسألۀ1393- هرگاه یقین دارد که به واسطۀ آروغ زدن چیزی از گلو بیرون می آید که به آن قی کردن می گویند نباید عمداً آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد اشکال ندارد و هرگاه بر اثر آروغ زدن بدون اختیار چیزی در گلو یا دهانش بیاید باید آن را بیرون بریزد و اگر عمداً فرو ببرد روزه اش باطل است، ولی اگر بی اختیار فرو رود اشکالی ندارد.
مسألۀ1394- هرگاه یکی از امور نه گانه ای که قبلًا گفته شد سهواً یا بدون اختیار به جا آورد روزه اش صحیح است، ولی جنب اگر بخوابد و تا اذان صبح غسل نکند روزه اش به شرحی که قبلًا گفته شد اشکال دارد.
مسألۀ1395- اگر روزه دار سهواً یکی از کارهایی که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد به گمان اینکه روزه اش باطل شده دوباره یکی از آنها را عمداً به جا آورد روزه اش باطل نمی شود، ولی احتیاط مستحب قضای آن است.
مسألۀ1396- اگر چیزی را به زور در گلوی روزه دار بریزند، یا سر او را در آب فرو برند، روزه اش باطل نمی شود، ولی اگر مجبورش کنند که خودش افطار کند، مثلًا به او بگویند اگر غذا نخوری ضرر جانی یا مالی به تو می زنیم و او برای جلوگیری از ضرر، غذا بخورد روزه اش باطل می شود.
مسألۀ1397- احتیاط واجب آن است که روزه دار به جایی نرود که می داند چیزی در گلویش می ریزند یا مجبورش می کنند که روزه را افطار کند، امّا اگر قصد رفتن کند و نرود یا بعد از رفتن چیزی به خوردش ندهند روزه اش صحیح است.
کارهایی که برای روزه دار مکروه است
مسألۀ1398- چند کار برای روزه دار مکروه است از جمله:
1- ریختن دوا در چشم
2- سرمه کشیدن در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد.
3- انجام کارهایی که باعث ضعف می شود، مانند خون گرفتن و حمّام رفتن.
4- انفیه کشیدن اگر نداند به حلق می رسد، ولی اگر بداند به حلق می رسد جایز نیست.
5- بو کردن گیاههای معطّر
6- نشستن زن در آب، بنابر احتیاط
7- استعمال شیاف بنابر احتیاط
8- تر کردن لباس بر بدن
9- کشیدن دندان و هر کاری که سبب خون آمدن از دهان و موجب ضعف شود.
10- مسواک کردن با چوب تازه
11- بوسیدن همسر بدون قصد بیرون آمدن منی و هر کاری که شهوت را به حرکت در آورد، امّا اگر به قصد بیرون آمدن منی باشد روزۀ او باطل می شود.
مواردی که قضا و کفّاره واجب است
مسألۀ1399- کارهایی که روزه را باطل می کند اگر عمداً و با علم و اطّلاع انجام دهد، علاوه بر اینکه روزۀ او باطل می شود و قضا دارد، کفّاره نیز دارد؛ ولی اگر به خاطر ندانستن مسأله باشد کفّاره ندارد، ولی احتیاط آن است که قضا کند. همچنین هرگاه انسان شک دارد مغرب شده یا نه.
مسألۀ1400- هرگاه به واسطۀ بی اطّلاعی و ندانستن مسأله، کاری را انجام دهد که می داند حرام است، ولی نمی دانسته است که روزه را باطل می کند بنابر احتیاط کفّاره بر او واجب است.
کفّارۀ روزه
مسألۀ1401- کفّارۀ روزه یکی از سه چیز است: آزاد کردن یک بنده، یا دو ماه روزه گرفتن، یا شصت فقیر را سیر کردن (و اگر به هر کدام یک «مُد» که تقریباً 750 گرم است گندم یا جو یا مانند آنها بدهد کافی است). و در زمان ما که بنده آزاد کردن موضوع ندارد در میان دو چیز دیگر مخیر است و به جای گندم می تواند مقدار نانی بدهد که گندم آن به اندازۀ یک «مُد» است.
مسألۀ1402- هرگاه هیچ یک از این سه کار ممکن نشود هر چند «مُد» که می تواند به فقرا اطعام کند و اگر نتواند باید 18 روز روزه بگیرد و اگر نتواند هر چند روز که می تواند به جا آورد و اگر نتواند استغفار کند و همین اندازه که در قلب بگوید:
«أستغفر اللّٰه» کافی است و واجب نیست بعداً که قدرت پیدا کرد کفّاره را بدهد.
احکام کفّارۀ روزه
مسألۀ1403- کسی که شصت روزه را برای کفّاره انتخاب کرده، احتیاط واجب آن است که 31 روز آن را پی درپی به جا آورد، ولی در 18 روز که در بالا گفته شد پی درپی به جا آوردن لازم نیست.
مسألۀ1404- در جایی که باید پی درپی روزه بگیرد اگر در وسط یک روز را عمداً روزه نگیرد باید همه را از نو به جا آورد، ولی اگر مانعی پیش آید مانند عادت ماهانه و نفاس و سفری که ناچار از انجام آن است می تواند بعد از رفع مانع ادامه دهد و لازم نیست از سر بگیرد.
مسألۀ1405- اگر روزه دار به چیز حرامی روزۀ خود را باطل کند، بنابر احتیاط واجب باید کفّارۀ جمع بدهد، یعنی هم یک بنده آزاد کند و هم دو ماه روزه بگیرد و هم شصت فقیر را سیر کند (یا به هر کدام از آنها یک مد طعام که تقریبا 750 گرم است بدهد) و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد هر کدام که ممکن است باید انجام دهد (خواه آن چیز حرام، مانند شراب و زنا باشد یا مانند نزدیکی کردن با همسر خود در عادت ماهانه).
مسألۀ1406- هرگاه روزه دار نسبت دروغ به خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله دهد یک کفّاره کافی است و کفّارۀ جمع لازم نیست.
مسألۀ1407- اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند یک کفّاره بر او واجب است و در صورتی که جماع او حرام باشد یک کفّارۀ جمع و همچنین اگر در یک روز چند مرتبه کارهای دیگری که روزه را باطل می کند انجام دهد.
مسألۀ1408- اگر روزه دار روزۀ خود را به چیز حلالی باطل کند، بعد کار حرامی که روزه را باطل می کند انجام دهد احتیاط واجب آن است برای هر کدام یک کفّاره بدهد.
مسألۀ1409- هرگاه روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید نباید آن را فرو ببرد، و الّا روزۀ او باطل می شود و قضا و کفّاره دارد، ولی کفّارۀ جمع لازم نیست.
مسألۀ1410- اگر نذر کند که روز معینی را برای خدا روزه بگیرد چنانچه عمداً روزه نگیرد یا روزۀ خود را باطل کند باید کفّاره بدهد (و کفّارۀ آن مانند کفّارۀ ماه رمضان است).
مسألۀ1411- هرگاه به گفته کسی که سخنش قابل اعتماد نیست و می گوید مغرب شده افطار کند، بعد بفهمد مغرب نبوده، قضا و کفّاره بر او واجب است.
مسألۀ1412- هرگاه روزۀ خود را عمداً باطل کند، بعد به مسافرت برود، کفّاره از او ساقط نمی شود، ولی اگر عمداً روزۀ خود را باطل کند بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا بیماری برای او پیدا شود کفّاره بر او واجب نیست.
مسألۀ1413- هرگاه یقین کند که آن روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزۀ خود را باطل کند، بعد معلوم شود که آخر شعبان بوده، کفّاره بر او واجب نیست.
مسألۀ1414- همچنین اگر شک کند آخر رمضان است یا اوّل شوال و عمداً روزه را باطل کند بعد معلوم شود روز عید بوده کفّاره ندارد.
مسألۀ1415- هرگاه روزه دار در ماه رمضان با همسر خود که روزه دار است جماع کند چنانچه او را مجبور کرده باشد باید کفّارۀ روزۀ خود و زنش را هر دو بدهد و اگر او به جماع راضی بوده، بر هر کدام یک کفّاره واجب می شود، ولی اگر اجبار به مفطرات دیگر کند گناه کرده، امّا کفّاره بر هیچ کدام واجب نیست، امّا آن کسی که روزه اش را خورده باید قضا کند.
مسألۀ1416- هرگاه زن روزه دار شوهر روزه دار خود را مجبور به جماع نماید فقط یک کفّاره بر او واجب است و لازم نیست کفّارۀ شوهر را بدهد.
مسألۀ1417- هرگاه زن در آغاز، مجبور بوده و در اثناء راضی شده احتیاط واجب آن است که مرد دو کفّاره بدهد و بر زن چیزی جز قضا لازم نیست.
مسألۀ1418- هرگاه کسی به واسطۀ مسافرت یا بیماری روزه نگیرد نمی تواند همسر خود را مجبور به جماع نماید و اگر او را مجبور کند گناه کرده، ولی لازم نیست کفّارۀ او را هم بدهد.
مسألۀ1419- به جا آوردن کفّاره واجب فوری نیست ولی نباید طوری باشد که بگویند کوتاهی می کند.
مسألۀ1420- اگر چند سال بگذرد و کفّاره را به جا نیاورد چیزی بر آن اضافه نمی شود.
مسألۀ1421- کسی که برای کفّاره روزه، اطعام شصت فقیر را انتخاب کرده باید به هر کدام یک مد طعام (تقریبا 750 گرم) بدهد و نمی تواند چند مد را به یک نفر بدهد، مگر اینکه دسترسی به شصت فقیر پیدا نکند، ولی اگر اطمینان داشته باشد که فقیر طعام را به عیالات خود می دهد و با آنها می خورد، می تواند برای هر یک از عیالات او، هر چند صغیر باشند، یک مد به آن فقیر بدهد.
مسألۀ1422- کسی که قضای روزۀ ماه رمضان را گرفته جایز نیست بعد از ظهر روزه را باطل کند و اگر عمداً چنین کاری کند باید به ده نفر فقیر هر کدام یک مد طعام بدهد و اگر نمی تواند باید سه روز پی درپی روزه بگیرد.
مواردی که فقط قضا لازم است
مسألۀ1423- در چند صورت فقط قضای روزه لازم است و کفّاره واجب نیست:
1- در صورتی که در شب ماه رمضان جُنُب باشد و بخوابد و بیدار شود و برای بار دوم یا سوم بخوابد و بیدار نشود، در این صورت احتیاط واجب قضای روزه است. امّا اگر در خواب اوّل بیدار نشود، قضا ندارد و روزه اش صحیح است.
2- هرگاه کاری که روزه را باطل می کند انجام ندهد، ولی نیت روزه نکرده باشد یا قصد کند که روزۀ خود را بخورد، یا با ریا روزه را باطل نماید.
3- هرگاه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با همان حال یک یا چند روز روزه بگیرد بنابر احتیاط واجب.
4- در ماه رمضان بدون آن که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، همچنین اگر بعد از تحقیق شک یا گمان کند که صبح شده است؛ ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده، و چیزی بخورد، بعد معلوم شود که صبح بوده، قضا واجب نیست.
5- هرگاه کسی بگوید صبح نشده و هنوز وقت باقی است و انسان به گفتۀ او کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده، در اینجا نیز قضا لازم است، ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزی بخورد بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست.
6- کسی بگوید صبح شده و انسان به گفتۀ او یقین نکند یا خیال کند شوخی می کند و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده.
7- هرگاه شخص عادلی خبر دهد مغرب شده و او افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
8- هرگاه در هوای صاف به واسطۀ تاریکی یقین کند مغرب شده و افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده.
9- هرگاه برای خنک شدن، یا بدون هدف، آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود باید قضا کند، امّا اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد قضا ندارد، همچنین اگر برای وضو آب در دهان کند و بی اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست.
10- کسی که با همسر خود بازی کند بدون اینکه قصد استمناء داشته باشد و منی از او خارج شود، ولی اگر اطمینان داشت که با این کار منی خارج نمی شود و تصادفا خارج شد روزه اش صحیح است و قضا ندارد.
مواردی که قضا واجب نیست
در چند صورت قضای روزه لازم نیست:
مسألۀ1424- الف) هرگاه چیز دیگری غیر از مایعات را در دهان ببرد و بی اختیار فرو رود یا آب داخل بینی کند و بی اختیار فرو رود.
ب) در ماه رمضان اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزی بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده است.
ج) اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد.
د) اگر برای وضو آب در دهان کند و بی اختیار فرو رود.
ه) کسی با همسر خود بازی کند و اطمینان داشته باشد که با این کار منی خارج نمی شود و تصادفاً خارج شود.
و) در صورتی که در شب ماه رمضان جنب باشد و بخوابد ولی در خواب اوّل بیدار نشود.
مسألۀ1425- مضمضه کردن زیاد برای روزه دار مکروه است و بعد از مضمضه باید آب خارجی را از دهان بیرون بریزد و بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیندازد و اگر بداند به واسطۀ مضمضه بی اختیار آب وارد گلویش می شود نباید مضمضه کند.
مسألۀ1426- هرگاه انسان شک دارد مغرب شده یا نه نمی تواند افطار کند و اگر افطار کند هم قضا دارد و هم کفّاره، ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه می تواند کارهایی که روزه را باطل می کند انجام دهد و تحقیق کردن نیز واجب نیست.
احکام روزۀ قضا
مسألۀ1427- روزه هایی که در حال جنون به جا نیاورده بعد از عاقل شدن لازم نیست قضا کند، همچنین اگر کافری مسلمان شود قضای روزه های گذشته واجب نیست، امّا اگر مسلمانی مرتد شود و دوباره برگردد و مسلمان شود روزه های دوران مرتد بودن را باید قضا نماید.
مسألۀ1428- هرگاه به واسطۀ مستی روزۀ او ترک شده باید قضا کند، هرچند مادّۀ مست کننده را از روی اشتباه و یا برای معالجه خورده باشد، بلکه اگر نیت روزه را قبلًا کرده بعد در حال مستی روزه را تمام کند بنابر احتیاط واجب باید قضا نماید.
مسألۀ1429- روزه هایی که به خاطر مسافرت یا بیماری و مانند آن ترک شده باید قضا کند، امّا اگر نداند تعداد روزه های فوت شده چه اندازه بوده، کافی است مقداری که یقین دارد قضا کند و اضافه بر آن واجب نیست، هرچند احتیاط مستحبّ است.
مسألۀ1430- اگر از چند ماه رمضان روزۀ قضا بر ذمّه دارد قضای هر کدام را اوّل بگیرد مانعی ندارد، ولی اگر وقت برای قضای رمضان آخر تنگ شده باشد باید بنابر احتیاط اوّل قضای رمضان آخر را بگیرد.
مسألۀ1431- کسی که روزۀ قضای ماه رمضان را به جا می آورد می تواند پیش از ظهر روزه را افطار کند، به شرط اینکه وقت برای قضای روزه تنگ نباشد، ولی بعد از ظهر جایز نیست، همچنین اگر قضای روزۀ غیر معینی (مانند قضای روزۀ نذر) را گرفته باشد احتیاط واجب آن است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند.
مسألۀ1432- کسی که به واسطۀ بیماری یا حیض و نفاس روزۀ ماه رمضان را نگیرد و پیش از پایان ماه رمضان از دنیا برود لازم نیست روزه هایی را که نگرفته برای او قضا نمایند.
مسألۀ1433- هرگاه به واسطۀ بیماری، روزۀ ماه رمضان را نگیرد و بیماری او تا ماه رمضان سال بعد طولانی شود، قضای روزه هایی را که نگرفته واجب نیست، فقط باید برای هر روز یک مد (تقریبا 750 گرم) گندم یا جو و مانند آن به فقیر بدهد، ولی اگر به واسطۀ عذر دیگری (مثلًا بخاطر مسافرت) روزه نگرفته باشد و عذر او تا رمضان بعد باقی بماند احتیاط واجب آن است که روزه هایی را که نگرفته بعد از ماه رمضان قضا کند و برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد، همچنین اگر ترک روزه بخاطر بیماری بوده، بعد بیماری رفع شده و عذر دیگری مانند مسافرت پیش آمده است.
مسألۀ1434- هرگاه روزۀ ماه رمضان را به واسطۀ عذری نگیرد و تا رمضان آینده عمداً قضای آن را بجا نیاورد در حالی که عذرش برطرف شده، باید بعداً روزه را قضا کند و برای هر روز یک مد طعام کفّاره بدهد، همچنین اگر در قضای روزه کوتاهی کند تا وقت تنگ شود و در تنگی وقت عذری پیدا کند، باید بعداً هم قضا به جا آورد و هم کفّاره دهد، امّا اگر کوتاهی نکرده و اتّفاقاً در تنگی وقت عذری پیدا شده فقط قضا لازم است.
مسألۀ1435- هرگاه بیماری انسان چند سال طول کشد و بعداً خوب شود اگر تا رمضان آینده به مقدار قضا وقت باقی است باید فقط قضای رمضان آخر را بگیرد و برای هر روز از سالهای پیش یک مد طعام بدهد.
مسألۀ1436- هرگاه قضای روزۀ ماه رمضان را چند سال به تأخیر اندازد باید قضا را به جا آورد و برای هر روز یک مد طعام به فقیر دهد و با گذشت سالها کفّاره متعدّد نمی شود.
مسألۀ1437- لازم نیست کفّارۀ هر روز را به یک فقیر بدهد، بلکه می تواند کفّارۀ چندین روز را به یک نفر بدهد و اگر مقداری نان دهد که گندم آن به اندازۀ یک مد باشد کافی است، ولی پول آن را نمی تواند بدهد مگر اینکه اطمینان داشته باشد آن را برای خرید نان مصرف می کند.
مسألۀ1438- بعد از مرگ پدر یا مادر باید پسر بزرگتر قضای نماز و روزۀ او را به شرحی که در مسائل قضای نماز گفته شد به جا آورد.
مسألۀ1439- اگر ولی میت نداند که میت قضای روزه بر ذمّه دارد یا نه، واجب نیست برای او قضا بگیرد و اگر اجمالًا بداند مقداری قضای روزه بر ذمّۀ اوست باید به اندازه ای که یقین دارد به جا آورد و بیش از آن لازم نیست.
احکام روزۀ شخص مسافر
مسألۀ1440- شخص مسافر (با شرایطی که در مسألۀ نماز مسافر گفته شد) نباید روزه بگیرد، و بطور کلّی در هر موردی نماز شکسته است روزه را باید ترک کرد و در جایی که نماز را باید تمام بخواند (مانند کسی که شغلش مسافرت است و یا در محلّی قصد ماندن ده روز کرده) باید روزه را بگیرد.
مسألۀ1441- مسافرت در ماه رمضان حرام نیست، ولی اگر برای فرار از روزه باشد مکروه است.
مسألۀ1442- هرگاه روزۀ روز معینی غیر از ماه رمضان بر انسان واجب باشد (مثل اینکه نذر کرده نیمه شعبان را روزه بگیرد) بنابر احتیاط واجب نباید در آن روز مسافرت کند، و اگر در سفر است چنانچه امکان دارد در جایی قصد توقّف ده روز کند و آن روز را روزه بگیرد.
مسألۀ1443- اگر نذر روزه کند ولی روز آن را معین نسازد نمی تواند آن را در سفر به جا آورد، ولی اگر نذر کند روز معینی را در سفر روزه بگیرد یا نذر کند روز معینی را چه مسافر باشد چه نباشد روزه بگیرد، احتیاط واجب آن است که آن روز را اگر چه مسافر باشد روزه بگیرد.
مسألۀ1444- مسافر می تواند برای گرفتن حاجت، سه روز در مدینه روزۀ مستحبّی بگیرد (هر چند قصد ده روز نکند) ولی احتیاط آن است که روز چهارشنبه و پنجشنبه و جمعه را اختیار کند.
مسألۀ1445- کسی که اصلًا نمی داند روزۀ مسافر باطل است اگر در سفر روزه بگیرد روزه اش صحیح است، ولی اگر در بین روز مسأله را بفهمد روزه اش باطل می شود.
مسألۀ1446- هرگاه فراموش کند مسافر است، یا فراموش کند که روزۀ مسافر باطل است و در این حال روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید روزه را قضا کند.
مسألۀ1447- هرگاه روزه دار بعد از ظهر مسافرت نماید باید روزۀ خود را تمام کند، امّا اگر پیش از ظهر مسافرت نماید روزه اش باطل است، ولی قبل از آن که به حدّ ترخص برسد نمی تواند روزه را افطار کند و اگر پیش از آن افطار کند کفّاره بر او واجب است (منظور از حدّ ترخص جایی است که صدای اذان شهر را نشنود، یا به جایی برسد که از نظر مردم شهر پنهان گردد).
مسألۀ1448- هرگاه مسافر پیش از ظهر وارد وطن شود، یا به جایی برسد که قصد ده روز توقّف دارد، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد باید روزه بگیرد و اگر انجام داده باید بعداً قضا کند و مستحبّ است باقیماندۀ آن روز را امساک نماید، ولی اگر بعد از ظهر وارد شود نمی تواند روزه بگیرد.
مسألۀ1449- مسافر و کسی که از روزه گرفتن معذور است مکروه است در روز ماه رمضان در خوردن و آشامیدن، خود را کاملًا سیر کنند، همچنین جماع برای آنها مکروه است.
کسانی که روزه بر آنها واجب نیست
مسألۀ1450- مرد و زن پیر که روزه گرفتن برای آنها مشکل است می توانند روزه را ترک کنند، ولی باید برای هر روز یک مد (تقریباً 750 گرم) گندم یا جو و مانند اینها به فقیر دهند و بهتر آن است به جای گندم و جو نان را انتخاب کنند و در این صورت احتیاط واجب این است به اندازه ای باشد که گندم خالص آن مقدار یک مد شود.
مسألۀ1451- کسانی که به خاطر پیری روزه نگرفته اند اگر در فصل مناسبی که هوا ملایم و روزها کوتاه است بتوانند قضای آن را به جا آورند احتیاط آن است که آن را قضا کنند.
مسألۀ1452- روزه بر کسانی که مبتلا به بیماری استسقاء هستند، یعنی زیاد تشنه می شوند و توانایی روزه گرفتن را ندارند و یا برای آنها بسیار مشکل است واجب نیست، ولی باید برای هر روز یک مدّ طعام که در مسألۀ قبل به آن اشاره شد کفّاره بدهند و بهتر است که بیش از مقدار ضرورت آب نیاشامند و اگر بعداً بتوانند قضا کنند احتیاط واجب قضا کردن است.
مسألۀ1453- زنان بارداری که وضع حمل آنها نزدیک است و روزه برای حمل آنها ضرر دارد روزه گرفتن بر آنها واجب نیست، ولی کفّاره ای را که در مسألۀ قبل گفته شد باید بدهند، امّا اگر روزه برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست کفّاره هم ندارد، ولی بعداً قضا می کند.
مسألۀ1454- زنانی که بچّه شیر می دهند خواه مادر بچّه باشند یا دایه، اگر روزه گرفتن باعث کمی شیر آنها و ناراحتی بچّه شود روزه بر آنها واجب نیست، ولی برای هر روز همان کفّاره (یک مدّ طعام) واجب است، بعداً نیز باید روزه را قضا کنند، امّا اگر روزه برای خودشان ضرر داشته باشد، نه روزه واجب است و نه کفّاره، ولی باید بعداً روزه هایی را که نگرفته اند قضا نمایند.
مسألۀ1455- اگر کسی پیدا شود که بدون اجرت، بچّه را شیر دهد یا شخصی پیدا شود که اجرت دایه را بی منّت بپردازد، در این صورت روزه گرفتن واجب است.
راه ثابت شدن اوّل ماه
مسألۀ1456- اوّل ماه از پنج طریق ثابت می شود:
1- دیدن ماه با چشم، امّا دیدن با دوربین و وسایل دیگری از این قبیل کافی نیست.
2- شهادت عدّه ای که از گفتۀ آنها یقین پیدا شود (هر چند عادل نباشند، همچنین هر چیزی که مایۀ یقین گردد).
3- شهادت دو مرد عادل، ولی اگر این دو شاهد صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا نشانه هایی بدهند که دلیل بر اشتباه آنهاست به گفتۀ آنها اوّل ماه ثابت نمی شود.
4- گذشتن سی روز تمام از اوّل ماه شعبان که اوّل ماه رمضان با آن ثابت می شود، یا گذشتن سی روز تمام از اوّل ماه رمضان که اوّل ماه شوال ثابت می شود (البتّه این در صورتی است که اوّل ماه قبل مطابق همین طرق ثابت شده باشد).
5- حکم حاکم شرع، به این صورت که برای مجتهد عادلی اوّل ماه ثابت شود و سپس حکم کند که آن روز اوّل ماه است، در این صورت پیروی از او بر همه لازم است، مگر کسی که یقین به اشتباه او دارد.
مسألۀ1457- اوّل ماه به وسیلۀ تقویمها و محاسبات منجّمین ثابت نمی شود، هرچند آنها اهل اطّلاع و دقّت باشند، مگر اینکه از گفتۀ آنها یقین حاصل گردد، همچنین بلند بودن ماه و دیر غروب کردن آن دلیل بر این نمی شود که شب قبل شب اوّل ماه بوده است.
مسألۀ1458- اگر در شهری اوّل ماه ثابت شود برای شهرهای دیگر که با آن نزدیک است کافی است و همچنین شهرهای دور دستی که افق آنها با هم متّحد است، همچنین اگر در بلاد شرقی ماه دیده شود برای کسانی که در بلاد غربی نسبت به آنها باشند کافی است (مثل اینکه اوّل ماه در مشهد ثابت شود مسلّماً برای کسانی که در تهران هستند کافی است ولی عکس آن کفایت نمی کند).
مسألۀ1459- اگر اوّل ماه رمضان ثابت نشود روزه واجب نیست، ولی اگر بعداً ثابت شود که آن روزی را که روزه نگرفته اوّل ماه بوده باید آن را قضا کند.
مسألۀ1460- روزی را که انسان شک دارد آخر رمضان است یا اوّل شوّال باید روزه بگیرد، امّا اگر در اثناء روز ثابت شود که اوّل شوّال است باید افطار کند هر چند نزدیک مغرب باشد.
مسألۀ1461- هرگاه شخص زندانی نتواند به ماه رمضان یقین پیدا کند باید به گمان خود عمل نماید و آن ماه را که بیشتر احتمال می دهد که ماه رمضان است روزه بگیرد و اگر گمان برای او حاصل نشود هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است، ولی احتیاط واجب آن است که اگر زندان او ادامه یابد در سال آینده نیز همان ماه را روزه بگیرد.
روزه های حرام
مسألۀ1462- دو روز از سال روزه اش حرام است: عید فطر (اوّل ماه شوّال) و عید قربان (دهم ماه ذی الحجّه).
مسألۀ1463- روزه گرفتن زن (روزۀ مستحبّی) در صورتی که حقّ شوهرش از بین برود بدون اجازۀ او جایز نیست، و اگر حقّ او از بین نرود نیز، بنابر احتیاط واجب باید با اجازۀ شوهر باشد، همچنین روزۀ مستحبّی اولاد اگر اسباب اذیت پدر و مادر شود جایز نیست، ولی اجازه گرفتن از آنها لازم نمی باشد.
مسألۀ1464- کسی که می داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد امّا احتمال قابل توجّهی می دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربۀ شخصی حاصل شده باشد یا از گفتۀ طبیب.
مسألۀ1465- اگر طبیب بگوید روزه ضرر دارد امّا او با تجربه دریافته است که ضرر ندارد، باید روزه بگیرد و در صورت معلوم نبودن ضرر، می تواند یکی دو روز تجربه کند و بعد طبق دستور بالا عمل نماید.
مسألۀ1466- هرگاه عقیده اش این بود که روزه برای او ضرر ندارد و روزه گرفت و بعد از مغرب فهمید روزه برای او ضرر داشته، احتیاط آن است که قضای آن را به جا آورد.
مسألۀ1467- روزی که انسان شک دارد که آخر ماه شعبان است یا اوّل ماه رمضان، اگر می خواهد روزه بگیرد باید به قصد آخر شعبان باشد و اگر به نیت اوّل ماه رمضان روزه بگیرد حرام و باطل است.
مسألۀ1468- غیر از روزه هایی که گفته شد روزه های حرام دیگری نیز هست که در کتابهای مفصّل گفته شده است.
روزه های مکروه
مسألۀ1469- روزۀ روز عاشورا مکروه است، همچنین روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان و روزۀ میهمان بدون اجازۀ میزبان نیز کراهت دارد.
روزه های مستحب
مسألۀ1470- روزۀ تمام روزهای سال، غیر از روزه های حرام و مکروه که در بالا گفته شد، مستحبّ است، ولی بعضی از روزها تأکید بیشتری دارد از جمله:
1- پنجشنبۀ اوّل و آخر هر ماه و اوّلین چهارشنبه بعد از روز دهم ماه، حتّی اگر کسی اینها را به جا نیاورد مستحبّ است قضا کند.
2- سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه.
3- تمام ماه رجب و شعبان و اگر نتواند قسمتی از آن را روزه بگیرد، هر چند یک روز باشد.
4- روز بیست و چهارم ذی الحجّه و بیست و نهم ذی القعده.
5- روز اوّل ذی الحجّه تا روز نهم، ولی اگر به واسطۀ ضعف روزه نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند روزۀ آن روز مکروه است.
6- عید سعید غدیر (هیجده ذی الحجّه).
7- روز اوّل و سوم و هفتم محرم.
8- روز تولّد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله (17 ربیع الاول).
9- روز مبعث رسول خدا صلی الله علیه و آله (27 رجب).
10- روز عید نوروز.
مسألۀ1471- هرگاه کسی روزۀ مستحبّی بگیرد واجب نیست آن را به آخر برساند و هر موقع بخواهد می تواند روزۀ خود را بخورد، بلکه اگر برادر مؤمنی او را به غذا دعوت کند مستحبّ است دعوت او را قبول کرده در اثناء روز افطار نماید.
کسانی که نمی توانند روزه بگیرند
مسألۀ1472- برای شش گروه روزه گرفتن ممکن (صحیح) نیست هرچند مستحبّ است اعمالی که روزه را باطل می کند ترک کنند:
1- مسافرانی که در سفر روزۀ خود را خورده اند و پیش از ظهر به وطن یا جایی که می خواهند ده روز اقامت کنند وارد شوند.
2- مسافرانی که بعد از ظهر به وطن یا محلّ اقامت می رسند.
3- بیمارانی که قبل از ظهر بهبودی یابند، ولی کاری که روزه را باطل می کند قبلًا انجام داده اند و نمی توانند روزه بگیرند.
4- بیمارانی که بعد از ظهر خوب شوند هرچند تا آن ساعت چیزی نخورده اند.
5- زنانی که در بین روز از عادت ماهانه، یا نفاس پاک شوند.
6- افراد غیر مسلمانی که در روز ماه رمضان بعد از ظهر مسلمان شوند، ولی اگر قبل از ظهر باشد و چیزی نخورده باشند احتیاط واجب آن است که روزه بگیرند.
مسألۀ1473- مستحبّ است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار بخواند، ولی اگر حضور قلب ندارد، یا کسی منتظر اوست، بهتر است اوّل افطار کند، امّا بقدری که بتواند نماز را در وقت فضیلت به جا آورد.