با شنیدن عبارت عفونت مجاری ادرار، ممکن است به عفونت مثانه و علائم همراه آن مانند نیاز مکرر و ضروری برای ادرار کردن و احساس سوزش هنگام ادرار فکر کنید، ولی این تمام ماجرا نیست. در این مطلب با نشانه‌ها، راه‌های پیشگیری و درمان عفونت‌های مجاری ادرار آشنا خواهید شد.
انواع عفونت ادراری
عفونت مجاری ادرار ممکن است در هر یک از بخش‌های مجاری ادرار ایجاد شود. مجاری ادرار شامل کلیه‌هاست که ادرار در آنها ساخته می‌شود و مسیرهایی که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند و از آنجا به مجاری دفع ادرار که ادرار را از مثانه به محل دفع آن هدایت می‌کند. به‌طورکلی عفونت‌های مجاری ادرار توسط باکتری‌هایی به وجود می‌آید که از طریق پوست، واژن یا مقعد شما وارد مجاری ادرار می‌شود. چند نوع شایع عفونت ادراری وجود دارد:
عفونت مثانه: بیشتر مواقع، باکتری‌ها در مثانه متوقف و در همان محل تکثیر می‌شوند که باعث التهاب و ایجاد علائم عفونت مثانه خواهد شد. التهاب مثانه یا سیستیت در خانم‌های ۲۰ تا ۵۰ سال که رابطۀ جنسی دارند نسبتاً شایع است.
عفونت کلیه: باکتری‌ها ممکن است از مثانه به سمت یک یا هر دو کلیه حرکت کنند. عفونت کلیه یا پیلونفریت؛ Pyelonephritis، شایع‌ترین عارضۀ جدی پزشکی در دوران بارداری است. این عفونت می‌تواند به جریان خون گسترش یابد و زندگی شخص را تهدید کند. همچنین عفونت کلیه ممکن است عواقب جدی برای کودک داشته باشد. این عارضه خطر زایمان زودرس و تولد نوزاد کم‌وزن را افزایش می‌دهد و همچنین ممکن است باعث مرگ جنین یا تولد نوزاد مرده شود.
عفونت بدون علامت: این امکان وجود دارد که باکتری‌ها در مجاری ادرار وجود داشته باشند، اما هیچ نشانه‌ای از وجود آنها بروز نکند. این وضعیت به نام باکتریوری بدون علامت شناخته می‌شود. تا زمانی که فرد باردار نباشد، این شرایط مشکلی را ایجاد نمی‌کند و معمولاً خودبه‌خود از بین می‌رود. با این حال باکتریوری بدون علامتی که معالجه نشود، در دوران بارداری خطر ابتلا به عفونت کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و با زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد همراه است. این امر یکی از دلایلی است که به علت آن در دوران باردای باید به شکل منظم آزمایش ادرار انجام شود.
علائم عفونت مثانه
علائم عفونت مثانه یا سیستیت در زنان متفاوت است، اما علائم شایع و رایج آن عبارت است از:
- درد، ناراحتی یا سوزش هنگام دفع ادرار و احتمالاً هنگام نزدیکی جنسی
- ناراحتی لگن یا درد پایین شکم و اغلب در بالای استخوان اندام تناسلی
- نیاز شدید به ادرار و همچنین ناتوانی در کنترل ادرار، حتی با وجود ادرار بسیار کمی در مثانه
همچنین ممکن است که ادرار بدبو یا کدر به نظر برسد یا در آن خون مشاهده شود. ممکن است تب با درجۀ پایین ایجاد شود، اما بیشتر وقت‌ها دمای بدن طبیعی باقی خواهد ماند. از آنجا که نیاز مکرر به دفع ادرار در دوران بارداری مشکل شایعی است، تشخیص عفونت مثانه ممکن است کمی سخت باشد، به خصوص اگر سایر علائم خفیف باشد. اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار عفونت شده باشید با پزشک خود تماس بگیرید تا نسبت به درخواست آزمایش ادرار اقدام کند.
علائم عفونت کلیه
اگر هر گونه علائم مربوط به عفونت کلیه مشاهده شود، بلافاصله نیاز به دریافت مراقبت‌های پزشکی وجود دارد. این علائم اغلب به صورت ناگهانی ظاهر می‌شود که عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- تب بالا و اغلب همراه با لرز یا عرق
- درد در قسمت پایین و پشت یا پهلوها، زیر دنده‌ها در یک سمت یا هر دو سمت بدن و احتمالاً در ناحیۀ شکم
همچنین ممکن است در ادرار، خون یا چرک مشاهده شود و برخی علائم عفونت مثانه نیز وجود داشته باشد.
عفونت ادراری بدون وجود علامت
عفونت بدون علامت، احتمال تولد کودک نارس و کم‌وزن را افزایش می‌دهد. اگر این عفونت درمان نشود، احتمال ابتلا به عفونت کلیه در بارداری تا میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. با این حال پس از درمان مناسب، این خطر به طور چشمگیری کاهش می‌یاید. پزشک در اولین معاینۀ بارداری برای بررسی هر نوع عفونت و باکتری در مجاری ادرار، صرف نظر از این که آیا نشانۀ عفونت وجود دارد یا خیر، آزمایش ادرار کامل شامل کشت ادرار تجویز خواهد کرد. اگر نتیجۀ کشت ادرار منفی باشد، احتمال این که فرد در دورۀ بارداری دچار عفونت ادراری شود نیز کم خواهد بود. اگر نتیجۀ کشت ادرار مثبت باشد، درمان با آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی بی‌خطر برای دورۀ بارداری انجام خواهد شد.
انتظار می‌رود مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها طی یک دورۀ کامل و معمولاً بعد از یک هفته عفونت را برطرف کند. پس از دورۀ درمان برای اطمینان از برطرف شدن عفونت، آزمایش دوباره انجام می‌شود. اگر عفونت برطرف نشده باشد، درمان با استفاده از یک آنتی‌بیوتیک دیگر تکرار خواهد شد. تکرار آزمایش کشت ادرار باید در فواصل منظم در طول دوران بارداری انجام شود تا این اطمینان حاصل شود که فرد دچار عفونت دیگری نشده باشد. اگر عفونت تکرار شود، فرد مجدداً تحت درمان قرار می‌گیرد و به احتمال زیاد در تمام دورۀ بارداری یک دُز کم از آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از بروز مجدد عفونت دریافت خواهد کرد.
درمان عفونت کلیه
اگر مادر باردار در دوران بارداری دچار عفونت کلیه شود، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بستری شود و آنتی‌بیوتیک وریدی دریافت کند. در این مدت مادر و جنین به دقت تحت مراقبت پزشکی قرار می‌گیرند. دمای بدن، فشار خون، نبض، تنفس، توانایی تولید ادرار، ضربان قلب کودک و هر نشانه‌ای از زایمان زودرس برخی از مواردی است که در این مدت تحت نظارت قرار می‌گیرد. طول زمان بستری برای عفونت کلیه، با توجه به وضعیت فرد متفاوت است. اگر پس از یک ارزیابی اولیه بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت مشخص شود که عفونت خفیف وجود دارد و پاسخ بدن فرد به درمان خوب بوده است و نگرانی بابت زایمان زودرس نیز وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک اجازه دهد فرد از بیمارستان مرخص و ادامۀ درمان توسط آنتی‌بیوتیک خوراکی انجام شود. از سوی دیگر اگر بیمار دچار عفونت شدید باشد، نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای درمان و نظارت بیشتر وجود خواهد داشت و تنها بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از این که درجۀ حرارت بدن به حالت طبیعی برسد و هیچ علائمی از عفونت مشاهده نشود، امکان ترخیص از بیمارستان وجود خواهد داشت. پس از تکمیل درمان ممکن است پزشک برای پیشگیری از عفونت دیگر، یک دورۀ آنتی‌بیوتیک با دز کم تجویز کند.
احتمال افزایش ابتلا به عفونت مجاری ادرار
بارداری ریسک ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می‌دهد. دلیل این امر مقدار زیاد هورمون پروژسترون است که باعث کاهش قدرت ماهیچه‌های میزنای می‌شود که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند و این منجر به گشاد شدن آنها و در نتیجه کاهش جریان ادرار خواهد شد. به علاوه با بزرگ شدن رحم به میزنای‌ها فشار وارد می‌شود و عبور ادرار از آنها با سرعت و راحتی همیشگی صورت نمی‌گیرد. ماهیچه‌های مثانه نیز در دوران بارداری قدرت خود را از دست می‌دهند. در این حالت، تخلیۀ کامل مثانه مشکل‌تر و مثانه مستعد ابتلا به ریفلاکس می‌شود که در این شرایط مقداری ادرار به میزنای‌ها برمی‌گردد و به سمت کلیه‌ها می‌رود. نتیجۀ چنین تغییراتی این است که زمان بیشتری طول می‌کشد تا ادرار در طول مجاری ادرار حرکت کند، بنابراین باکتری‌ها دیرتر از بدن خارج می‌شوند و زمان بیشتری برای تکثیر در مجاری ادرار پیدا می‌کنند و همچنین در اثر این تغییرات راحت‌تر به سمت کلیه حرکت خواهند کرد. علاوه بر این، ادرار در دوران بارداری خاصیت اسیدی کمتری دارد و از طرفی احتمال بیشتری وجود دارد که حاوی گلوکز باشد که هر دو مورد، فضا را برای رشد باکتری‌ها مساعدتر می‌کند.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به عفونت ادراری
اقدامات زیر می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های مجاری ادرار مؤثر باشد:
- نوشیدن مقدار زیادی آب؛ حداقل ۸ لیوان در روز آب بنوشید.
- وقتی نیاز به ادرار کردن دارید آن را نادیده نگیرید و سعی کنید موقع ادرار کردن مثانۀ شما کاملاً خالی شود.
- پس از دفع مدفوع، مقعد خود را از جلو به عقب پاک کنید تا از ورود باکتری‌های موجود در مدفوع به مجرای ادرار جلوگیری شود.
- ناحیۀ تناسلی خود را با استفاده از آب و صابون تمیز نگه دارید.
- اندام تناسلی خود را قبل و بعد از نزدیکی جنسی تمیز کنید.
- استفاده از محصولات بهداشتی مربوط به سلامت واژن مثل ژل، اسپری‌ها و صابون‌های ضدباکتری قوی که ممکن است فضای مجاری ادرار و واژن را برای رشد باکتری‌ها مستعد کند و همچنین استفاده از دوش واژینال در دوران بارداری توصیه نمی‌شود.