انواع نماز های نفل

تعريف نماز نفل

نماز نفلى

نماز مشروع غير از واجب.

برترى نماز نفلى

1 - نماز نفلى سبب محبت الله تعالى به بنده اش ميباشد، چنانچه در حديث قدسى آمده است كه الله تعالى ميفرمايد: " وبندهء من همچنان با نوافل بمن تقرب ميجويد تا اينكه وى را دوست ميدارم، اگر دوست داشتم، من گوش شنواى او ميباشم، ونيز چشم بيناى او ميشوم، ونيز دست او ميشوم كه بآن بقوت ميگيرد، ونيز پاى او ميشوم كه بر آن راه ميرود، واگر از من چيزى بخواهد برايش عطا ميكنم، واگر طلب پناه كند بوى پناه ميدهم "[ بروايت بخارى]

2 - نماز نفلى، كمبود فرائض را جبران ميكند، چنانچه نبى اكرم (صلى الله عليه وسلم) فرموده اند: " نخستين چيزيكه در روز قيامت مردم از اعمال شان مورد محاسبه قرار ميگيرند، نماز است، پروردگار ما _جل وعز_ به فرشتگانش _ در حاليكه او داناتر است_ ميفرمايد: به نماز بنده ام بنگريد، آيا كامل كرده ويا كمبود دارد؟ اگر كامل خوانده باشد، برايش كامل نوشته ميشود، واگر چيزى از آن ناقص بود، ميفرمايد: ببينيد آيا بنده نفلى خوانده است؟ اگر نفلى وجود داشت، ميفرمايد: ( حساب فرضرا از نفل وى تمام كنيد) پس بهمين منوال اعمال بازخواست ميشود " [بروايت ابوداود]

3 - نماز نفلى در خانه برتر است : اداى نماز نفل در خانه نسبت به مسجد برترى دارد، مگر آنچه كه در آن جماعت مشروع باشد مانند نماز تراويح در رمضان، نبى اكرم ﷺ فرموده اند: " برترين نماز شخص نمازى است كه در خانه اش ميخواند، مگر اينكه نماز فرضى باشد ".[ بروايت بخارى]

انواع نماز نفل

نماز نفل انواع زيادى دارد، كه مهمترين آنها ازينقرار است:

يكم: سنتهاى رواتب [رواتب: جمع راتبه: وآن عبارت از شىء ثابت ودائم]

وآن سنتهائيست كه وابسته به فرض ميباشد.

مجموع سنتهاى رواتب ده ويا دوازده ركعت ميباشند، ازينقرار:

ـ دو ركعت قبل از نماز فجر.

ـ دو ويا چهار ركعت قبل از نماز ظهر، ودو ركعت بعد از آن.

ـ دو ركعت بعد از نمازمغرب.

ـ دو ركعت بعد از عشاء.

از ابن عمرروايت است كه گفت: " من از نبى اكرم ﷺ ده ركعت را حفظ كردم: دو ركعت قبل از ظهر، ودو ركعت بعد از آن، و دو ركعت بعد از مغرب در خانه شان، ودو ركعت بعد از عشاء در خانه شان، و دو ركعت قبل از نماز فجر "[ باتفاق بخارى ومسلم]

مانند آن از عائشه نيز روايت شده، مگر اينكه قبل از ظهر را چهار ركعت ذكر كرده است.[ بروايت مسلم]

مؤكدترين سنتهاى رواتب كه نبى اكرم ﷺ در سفر واقامت شان به آن موظبت كرده اند، دو ركعت فجر است، چنانچه در حديث عائشه آمده كه گفته است: " نبى اكرم ﷺ بر هيچ يك از نوافل مواظبت شديد مانند دو ركعت فجرنداشتند ".[ باتفاق بخارى ومسلم]

وسنت آنست كه در آن بدون اينكه بواجباتش اخلال كند ، تخفيف نمايد ، چنانچه از عائشه روايت شده كه گفت: " آنحضرت ﷺ دو ركعت قبل از نماز صبح را بسيار خفيف ميخواند، به گونهء كه ميگفتم كه آيا ام الكتاب – فاتحه- را خوانده اند؟ "[ بروايت بخارى]

همانطوريكه قضاى آن نيز جواز دارد، بدليل فرمودهء آنحضرت ﷺ : " كسيكه دو ركعت فجر را نخوانده، بايد بعد از طلوع خورشيد آنرا بخواند ".[ بروايت ترمذى]

قبل از فجر قضاى سنت فجر در روز قبل از ظهر وبعد از آن بعد از مغرب بعد از عشاء

دوم: نماز وتر

حكم وتر وفضائل آن:

وتر واجب مؤكد است، آنحضرت ﷺ فرموده اند: " خداوند طاق است، وتر را دوست ميدارد، پس نماز وتر بخوانيد اى اهل قرآن "[ بروايت ابوداود].

وصف وتر:

1 - اقل وتر يك ركعت است، واكثرش يازده ، ويا سيزده ركعت است كه نماز گذار دو دو ركعت ميخواند، سپس يك ركعت خوانده ، وتر ميكند.

2 - ادناى كمال سه ركعت است: دو ركعت خوانده سلام ميدهد، سپس يك ركعت ديگر خوانده سلام ميدهد، وميتواند سه ركعت را متصل به يك تشهد بخواند، ونزد بعض ائمه سه ركعت را به دو تشهد ميخواند. مستحب است كه در ركعت اول سوره الأعلى ودر ركعت دوم سوره الكافرون ودر ركعت سوم سوره الإخلاص را بخواند. بدليل آنچه از ابى بن كعب روايت شده كه گفت: " رسول الله ﷺ در ركعت اول وتر "سبح اسم ربك الأعلى" ودر دوم "قل ياأيها الكافرون" ودر سوم "قل هو الله أحد" را ميخواند "[ بروايت نسائى].

وقت وتر:

بعد از نماز عشاء تا طلوع فجر، اداى وتر در ثلث اخير شب افضليت دارد، بدليل فرمودهء نبي اكرم ﷺ:"نماز آخر شب مشهود است".[ بروايت مسلم]

دعاء در وتر:

در ركعت اخير وتر دعاء مشروع گرديده، قبل از ركوع[بروايت ابوداود] ويابعد از بلند شدن از ركوع[بروايت بخارى]، دستان خود را بلند كرده

دعاى وارده درين زمينه را ميخواند، كه از آنجمله است: "اللهم اهدني فيمن هديت، وعافني فيمن عافيت، وتولني فيمن توليت، وبارك لي فيما أعطيت، وقني شر ما قضيت، فإِنك تقضي ولا يقضي عليك، إِنه لا يذل من واليت، ولا يعز من عاديت، تباركت ربنا وتعاليت".[ بروايت ترمذى]

مسائل

1- سنت اينست كه بعد از نماز وتر بگويد: "سبحان الملك القدوس" [بروايت احمد]سه بار، در بار سوم صداى خود را بلند نموده دراز كند، وميتواند: "رب الملائكة والروح" [بروايت دار قطني]را بآن زياد كند.

2- مسح كردن روى با دستان بعد از دعاء نه در وترونه در غير وتر مشروع نميباشد، زيرا كه از نبى اكرمﷺ درين مورد حديث صحيحى نيامده است.

قضاى وتر در روز

قضاى وتر در روز مشروع است، وقضايش جفت ميباشد، زيرا كه از عائشه روايت شده كه رسول اللهﷺ هرگاه نماز شب از ايشان به سبب ناخوشى وغيره قضاء ميشد، در روز دوازده ركعت نماز ميخواندند.[ بروايت مسلم]

سوم: نماز تراويح

وتراويح: نماز شب در رمضان ميباشد.

وبه تراويح مسمى شده؛ زيرا كه در ميان هر چهار ركعت بخاطر طول ركعتها براى راحت توقف ميكردند.

فضيلت نماز تراويح:

نبى اكرم ﷺ فرمودند: " كسيكه رمضان را از روى ايمان وحساب اجر نزد خدا به روزه و قيام شب سپرى كرد، گناهان گذشته اش بخشوده ميشود "[ بروايت بخارى ومسلم]

حكم نماز تراويح:

تراويح سنت مؤكد بوده كه رسول الله ﷺ آنرا در ماه مبارك رمضان مشروع كرده اند، زيرا نبى اكرم ﷺ با صحابه كرام چند شبى نماز خواندند، سپس از بيم اينكه بر آنان فرض شود، ترك كردند، وبعد از پيامبر ﷺ صحابه كرام آنرا اداء كردند.[ بروايت مسلم]

شمار ركعات نماز تراويح:

برخى گفته اند كه بيست ركعت است، از سائب بن يزيد روايت است كه گفت: در عهد عمر بن خطاب در ماه رمضان بيست ركعت ميخواندند. همچنين گفت: با آرامى ميخواندند. وبرخى ديگر گفته اند: يازده ركعت است.

مسائل

1- ترك آنچه از قيام شبانه عادت دارد، مكروه است، از عبدالله بن عمرو بن العاص روايت است كه گفت: رسول الله ﷺ فرمودند: " اى عبدالله مانند فلان مشو، شبانه براى نماز برميخاست، سپس قيام شبانه را ترك كرد "[ بروايت بخارى ومسلم]

2- براى مرد مستحب است هنگاميكه شبانه براى نماز شب بيدار ميشود، همسرش را نيز براى نماز شب بيدار كند، واگر زن بيدار شد شوهرش را نيز بيدار كند، بدليل فرمودهء آنحضرت  ﷺ : " اگر مرد همسرش را به نماز شب بيدار كند، پس آندوـ ويا يكى آنها ـ دو ركعت نماز بخوانند، هر دو در جملهء ذاكرين وذاكرات نوشته ميشوند "[ بروايت ابوداود]

بيدار شدن براى نماز

3 - كسيكه در نماز شب، خواب بروى غلبه كند، بايد نماز را گذاشته بخوابد تا اينكه خواب از وى برود، از عائشه روايت است كه نبي اكرم ﷺ فرموده اند : " اگر يكى از شما در نماز پينكى رفت، بايد بخوابد تا اينكه خواب از وى برود "[ بروايت بخارى ومسلم]

غلبه خواب

4 - دعاء وطلب مغفرت در ثلث اخير شب مستحب است، بدليل روايت ابوهريرة كه گفت: رسول الله ﷺ فرمودند : " الله تعالى در ثلث اخير شب به آسمان دنيا فرود آمده ميگويد: كسيكه مرا بخواهد، برايش اجابت ميكنم، كسيكه طلب مغفرت ميكند، او را مورد مغفرت قرار ميدهم "[ بروايت بخارى ومسلم]

دعاء كردن در ثلث اخير شب

چهارم: نماز ضحى (اشراق)

وقت ضحى

وآن نمازيست كه در وقت ضحى مشروع گرديد ، ووقت ضحى : از طلوع خورشيد وبلند شدنش به اندازهء يك نيزه ميباشد ـ اين مقدار ارتفاع خورشيد در حدود سوم حصهء يك ساعت ميباشد ـ كه تا زوال خورشيد ادامه دارد.

وقت ضحي

فضيلت نماز ضحى:

الله تعالى در حديث قدسي ميفرمايد: " اى فرزند آدم، براى من در اول روز چهار ركعت نماز بخوان، ترا در آخر آن كفايت ميكنم ".[ بروايت مسلم]

شمار ركعات نماز ضحى:

جواز دارد كه نماز ضحى را دو ركعت، ويا چهار، ويا شش، ويا هشت ركعت بخوانى، زيرا كه نبى اكرم ﷺ چنين كرده اند.

پنجم: نماز تحيهء مسجد

وآن دو ركعتى است براى كسى به مسجد داخل ميشود، مشروع شده، وقبل از نشستن آنرا بخواند.

ودليلش فرمودهء نبى اكرم ﷺ :" اگر يكى از شما به مسجد داخل شد، بايد قبل از نشستن دو ركعت نماز بخواند "[ بروايت بخارى ومسلم]

سنت راتبه ويا نماز فرضى از آن كفايت ميكند، پس كسيكه داخل مسجد براى اداى نماز ظهر گرديد، پس سنت ظهر را خواند، از نماز تحيهء مسجد نيز كفايت ميكند، وبروى تحيهء مسجد نميباشد.

تحيه مسجد

ششم: نماز استخاره

هرگاه بندهء در كارى از كارها متردد گرديد، قبل ازينكه بآن اقدام كند، دو ركعت نماز ميخواند، آنحضرت ﷺ ياران را آموزش ميدادند مانند آنكه سورهء از قرآن را آموزش ميدادند.

دعاء استخاره:

نبى اكرم ﷺ فرمودند: " اگر يكى از شما در كارى اراده ميكند، بايد دو ركعت نماز غير از فرضى بخواند، پس از آن بگويد: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ، فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلاَ أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلاَ أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ- فَاقْدُرْهُ لِي، وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ،وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي، وَمَعَاشِي، وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ- فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِي الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي -قَالَ- وَيُسَمِّى حَاجَتَهُ» ".[ بروايت بخارى]

علامهء استخاره

تكرار استخاره باكى ندارد، وشرط نيست كه استخاره كننده خوابى ببيند كه در مورد كارى كه استخاره كرده بيان شود، بلكه در كاريكه مورد نظرش ميباشد، اقدام نموده به پيش برود، ما داميكه در آن گناهى ويا قطع صلهء رحم نباشد، پس اگر اتمام يافت، براى خير بوده، واگر اتمام نيافت نيز برايش خير بوده است.

هفتم: دو ركعت نماز بعد از وضوء

از ابى هريره ﷺ روايت شده كه نبى اكرم ﷺ در هنگام نماز فجر فرمودند: " اى بلال بمن بگو از كاريكه در اسلام كردى، زيراكه من صداى كفشهاى [دف نعليك: يعنى صداى كفشهايت] تو را در پيش رويم در بهشت شنيدم "گفت:" من كارى نكرده ام كه نزدم اميدوار كننده باشد، تنها هرگاهيكه وضوء ميكردم چه در روز بود يا شب هر چند ركعتى كه ميتوانستم به آن وضوء نماز ميخواندم "[ بروايت بخارى]

هشتم: نفل مطلق

آنست كه مقيد به زمان وسبب نميباشد.

ونماز نفلى مطلق در هر وقت جواز دارد، مگر در اوقاتيكه نماز خواندن در آن منع شده است.

مثال هاى نفل مطلق (شب خيزى)

نبى اكرم ﷺ فرموده اند :" بعد از فرض، نماز برتر، نماز شب است "[ بروايت مسلم]

وهمچنين آنحضرت ﷺ فرموده اند :" در بهشت اتاقهاى است كه بيرون از درون ودرون از بيرون آن ديده ميشود ، عرب باديه نشينى بلند شد وگفت : براى چه كسى است اى رسول الله؟ فرمودند: براى كسيكه سخن خوب گويد، وطعام بدهد، ومداوم روزه دار باشد، وبراى الله نماز بخواند در حاليكه مردم در خواب باشند "[ بروايت ترمذى]

شب خيزى در طب

شب خيزى منجر به كم شدن هرمون كورتيزول ( كه همان كورتيزون طبيعى جسم است) بويژه چند ساعت قبل از بيدار شدن ميگردد، كه همين وقت با وقت سحر خيزى (ثلث اخير شب) برابر است، طوريكه از افزايش ناگهانى قند در خون جلوگيرى ميكند، چرا كه افزايش ناگهانى قند در خون براى بيماران قند خطرناك ميباشد.

اوقات نهى از نماز خواندن

1 - بعد از نماز صبح تا بعد از طلوع خورشيد وبلند شدنش باندازهء يك نيزه، كه بطور عادى تقريبا ثلث يك ساعت ميشود.

2 - از هنگاميكه خورشيد در وسط آسمان باشد تا اينكه ميلان پيدا كند.

3 - از نماز عصر تا اينكه خورشيد غروب كند.

ودليل آن حديث عقبه بن عامر است كه گفت : " سه ساعتى است كه رسول الله ﷺ از نماز خواندن، وگور كردن[نقبر: مرده را دفن ميكنيم] مردگان ما در آنها، منع كرده اند: هنگام طلوع خورشيد [بازغة : واضح] تا اينكه بلند شود، وهنگام ظهر تا اينكه خورشيد اندكى از آن حالت ميلان كند، وهنگاميكه خورشيد بغروب نزديك [تضيف: ميلان ميكند]شود تا اينكه كاملا غروب نمايد ".[ بروايت مسلم]