لحظۀ تولد کودک شما پس از ۹ ماه انتظار نزدیک است. آگاهی و شناخت نسبت به نشانه‌های شروع درد زایمان تا پس از تولد نوزادباعث آرامش بیشتر مادران باردار و بی‌خطر بودن این تجربه از زندگی آنها تا حد امکان خواهد بود. اگر اپلیکیشن بارداری دقیق و مطمئن مادرشو را به عنوان راهنمای بارداری و برای تعیین تاریخ زایمان خود نصب کرده‌اید، می‌توانید عوارض شایع بارداری و تغییرات بدنتان در ماه‌های آخر بارداری همراه با نکات روزانه برای رفع این عوارض را به شکل شخصی‌سازی‌شده در اپلیکیشن ببینید. در این مطلب نیز با نشانه‌های شروع درد زایمان طبیعی، مراحل زایمان، روند تسکین درد و وضعیت مادر پس از زایمان طبیعی آشنا خواهید شد.
نشانه‌های آغاز زایمان طبیعی
هیچ‌کس قادر به پیش‌بینی دقیق زمان شروع فرایند زایمان نیست. تاریخی که پزشک به شما می‌دهد تقریبی است و گاهی ممکن است درد زایمان حتی حدود سه هفته پیش از این تاریخ یا دو هفته پس از آن شروع شود که مسئله‌ای طبیعی است. نشانه‌های زیر به شما خواهد گفت که زایمان شما نزدیک است:
پایین آمدن برآمدگی شکم و احساس سبک‌تر شدن: این اتفاق به دنبال پایین آمدن سر جنین و آماده شدن بدن برای زایمان رخ می‌دهد.شکم شما ممکن است پایین‌تر از قبل به نظر برسد و تنفس راحت‌تری داشته باشید، زیرا وزن جنین دیگر به ریه‌های شما فشار نمی‌آورد. ضمناً ممکن است به خاطر فشار آوردن جنین روی مثانۀ شما، دچار تکرر ادرار شوید. این نشانه‌ها در اولین زایمان مادر ممکن است چند هفته و در زایمان‌های بعدی، چند روز یا چند ساعت پیش از شروع زایمان بروز کند.
خروج ترشحات صورتی رنگآغشته به خون از رحم: خروج ترشح صورتی رنگ آمیخته به خون از دهانۀ رحم که همان مخاط مسدودکنندۀ رحم یا پلاگ موکوس است و تا این زمان دهانۀ رحم را بسته و از عفونت در امان نگاه داشته بود، ممکن است روزها قبل از درد زایمان یا همزمان با شروع آن مشاهده شود.
پارگی کیسۀ آب: پاره شدن کیسۀ آب، باعث ترشح یا جاری شدن مایع از واژن می‌شود.پارگی کیسۀ آب ممکن استساعت‌ها پیش از شروع درد زایمان یا همزمان با آن اتفاق بیفتد. اغلب زنان طی ۲۴ ساعت پس از شروع درد زایمان، نوزاد خود را به دنیا میآورند. اگر زایمان طی این بازۀ زمانی به صورت طبیعی رخ ندهد، ممکن است پزشک با روش القای زایمان نوزاد را به دنیا آورد تا هم از بروز عفونت و هم از عوارض زایمان برای نوزاد پیشگیری کند.
انقباضات رحمی: با وجود اینکه انقباض ماهیچه‌های رحم به صورت متناوب و نامنظم با نزدیک شدن به زمان زایمان مسئله‌ای عادی است، معمولاً انقباضاتی که فاصلۀ کوتاهی از هم دارد و منظم هستند، نشانگر شروع شدن درد زایمان است.
اسهال: اسهال مکرر ممکن است نشانۀ نزدیک شدن به زمان زایمان باشد.
مراحل زایمان طبیعی
روند زایمان طبیعی را معمولاً به سه مرحله تقسیم می‌کنند. این مراحل شامل موارد زیر است:
مرحلۀ اول: این مرحله خود شامل سه فاز است: نهفته، فعال و انتقالی.
- فاز نهفته: طولانی‌ترین فاز زایمان است و شدت آن از بقیه کمتر است. در این فاز، تعداد انقباضات افزایش می‌یابد و به باز شدن دهانۀ رحم کمک می‌کند. این فاز زیاد آزاردهنده نیست و طی آن دهانۀ رحم باز و نازک می‌شود. اگر انقباضات رحمی شما منظم باشد، معمولاً میزان باز شدن دهانۀ رحم به طور منظم چک می‌شود.
- فاز فعال: باز و نازک شدن دهانۀ رحم با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد و ممکن است با هر انقباض، در ناحیۀ کمر و شکم احساس درد شدید یا فشار کنید. ضمناً ممکن است احساس فشار در ناحیۀ مقعد داشته باشید که باید به اصطلاح زور بزنید، اما پزشک به شما خواهد گفت که تا باز شدن کامل دهانۀ رحم برای این کار صبر کنید.
- فاز انتقال: دهانۀ رحم به طور کامل و به اندازۀ ۱۰ سانتی‌متر باز می‌شود. انقباضات رحمی با شدت، درد و در نوبت‌های بیشتری؛ هر سه تا چهار دقیقه و به مدت ۶۰ تا ۹۰ ثانیه بروز می‌کند.
مرحلۀ دوم: این مرحله با باز شدن کامل دهانۀ رحم شروع می‌شود و با خروج جنین پایان می‌یابد. در این مرحله، نقش شما تأثیر زیادی در پیشرفت زایمان دارد و پزشک از شما می‌خواهد که زور بزنید. فشار ناشی از زور زدن و انقباضات رحمی و زور زدن شما، نوزاد را در کانال زایمان به سمت پایین پیش می‌برد. نرمی و انعطاف استخوان‌های جمجمه و فواصل بین این استخوان‌ها، به عبور سر کودک از کانال زایمان کمک می‌کند و در نهایت سر نوزاد از ناحیۀ تناسلی مادر مشاهده و خارج می‌شود. به محض خروج سر، پزشک با عمل مکش یا ساکشن، مایع آمنیوتیک، خون و مخاط رحم را از بینی و دهان نوزاد خارج می‌کند. پس از سر، شانه‌ها و سپس سایر قسمت‌های بدن از واژن خارج می‌شود. در تمام این مراحل شما باید به زور زدن خود ادامه دهید. فراموش نکنید که فشار شما با انقباضات رحمی همزمان، تأثیر بیشتری دارد و همچنین یادتان باشد که در فواصل دردهای زایمانی نفس‌های عمیق بکشید تا توان بیشتری برای ادامۀ زایمان داشته باشید.
مرحلۀ سوم: پس از تولد نوزاد، شما وارد مرحلۀ آخر زایمان می‌شوید. در این مرحله، جفت که وظیفۀ تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده داشت، از دیوارۀ رحم جدا و از واژن خارج می‌شود. این مرحله ممکن است بین پنج تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.
زایمان هر زن با دیگری متفاوت است و زمانی که در هر مرحلۀ زایمان صرف می‌شود نیز متفاوت است. اگر این اولین فرزند شماست، معمولاً از زمان شروع درد زایمان تا پایان آن حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد؛ این زمان معمولاً در زایمان‌های بعدی کوتاه‌تر خواهد شد.
تسکین درد در روند زایمان طبیعی
مدت زمان زایمان زنان با یکدیگر متفاوت است، همین‌طور میزان دردی که آنها هنگام زایمان دارند نیز با یکدیگر تفاوت دارد. حالت، اندازۀ نوزاد و شدت انقباضات رحمی نیز در میزان این درد تأثیرگذار است. برخی زنان با تکنیکهای تنفس و ریلکسیشن که در کلاس‌های آمادگی برای زایمان آموخته‌اند، میزان درد خود را کاهش می‌دهند، اما برخی دیگر برای کاهش درد زایمان نیاز به روشهای دیگری دارند. برخی از روشهای متداول تسکین درد شامل موارد زیر است:
تسکین درد با دارو:داروهای مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد. با این وجود که معمولاً این داروها برای مادر و جنین ضرری ندارد، اما مثل تمامی داروهای دیگر ممکن است عوارضی داشته باشد. داروهای مورد استفاده برای تسکین درد دو دسته هستند؛ داروهای مسکن و داروهای بیهوشی که در زیر عنوان شده است:
- داروهای مسکن: این داروها بدون از بین بردن کامل حس و حرکت ماهیچه‌ها، درد را تسکین می‌دهد. هنگام زایمان، می‌توان این داروها را به روش تزریق عضلانی یا وریدی یا به صورت ناحیه‌ای استفاده کرد که تزریقی به بخش پایینی کمر برای بی‌حس کردن آن است. تزریق یک دز داروی مسکن به داخل مایع نخاعی برای تسکین سریع درد را بیحسی نخاعی یا اسپاینال؛ Spinal، می‌گویند. نوع دیگر بیحسی که در آن از دارو استفاده می‌شود بیحسی اپیدورال؛ Epidural، است. در این روش با وارد کردن یک کاتتر به ناحیۀ اطراف نخاع و اعصاب نخاعی، داروی مسکن به صورت پیوسته وارد بدن و منجر به بیحسی ناحیه‌ای می‌شود. در هر دو نوع بیحسی اسپاینال و اپیدورال، احتمال بروز خطرهایی مثل پایین آمدن فشار خون که منجر به کاهش ضربان قلب جنین می‌شود نیز وجود دارد. سردرد هم یکی دیگر از عوارض این بی‌حسی‌هاست.
- داروهای بیهوشی: این داروها حس را کاملاً از بین می‌برد و باعث از بین رفتن درد و از حرکت ایستادن موقتی ماهیچه‌ها می‌شود. بیهوشی عمومی مانند خوابیدن باعث از بین رفتن هشیاری می‌شود. درصورتی‌که زایمان شما به روش سزارین باشد، ممکن است بیهوشی عمومی، بیحسی اسپاینال یا اپیدورال برای شما تجویز شود که انتخاب نوع آن به وضع سلامت شما، سلامت نوزاد و وضعیت پزشکی شما در زمان زایمان در ارتباط است.
تسکین درد بدون دارو: غیر از دارو، گزینه‌های دیگری نیز برای تسکین درد نظیر طب سوزنی، هیپنوتیزم، ریلکسیشن و تغییر وضعیت مداوم بدن مادر هنگام درد زایمان وجود دارد. حتی اگر این گزینه را انتخاب کنید، در هر زمان از زایمان می‌توانید برای تسکین درد خود درخواست دارو کنید.
وضعیت شما پس از زایمان
بدن شما پیش از زایمان تغییرات زیادی کرده بود و پس از زایمان نیز تغییراتی را تجربه خواهید کرد. برخی از این تغییرات جسمی پس از زایمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
دردناکی پستان‌ها: با شروع تولید شیر، پستان‌ها ممکن است به مدت چند روز متورم، سفت و دردناک باشند یا در قسمت نوک پستان‌ها نیز احساس درد کنید.
هموروئید یا بواسیر:هموروئید یا واریسی شدن و تورم وریدهای ناحیۀ مقعد پس از دوران بارداری و زایمان عارضه‌ای شایع است.
یبوست: گاهی مدفوع کردن تا چند روز پس از زایمان ممکن است دشوار باشد که دلیل این مسئله می‌تواند هموروئید، اپیزیوتومی یا درد ماهیچه‌های ناحیۀ مقعد باشد.
گُر گرفتن و عرق سرد: سازگار شدن بدن با تغییر سطح هورمون‌ها و جریان خون ممکن است باعث شود که لحظه‌ای از گرما عرق کنید و لحظۀ بعدی از سرما زیر پتو بروید.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع: کشیده شدن ماهیچه‌ها در زمان زایمان، به خصوص اگر زایمانی طولانی داشته‌اید، ممکن است باعث خروج چند قطره ادرار یا دفع مقداری مدفوع هنگام خندیدن یا عطسه کردن شود.
درد پس از زایمان:انقباضات رحم تا چند روز بعد از زایمان برای برگشتن آن به اندازۀ قبلی ادامه دارد. این انقباضات معمولاً هنگام شیر خوردن نوزاد بیشتر می‌شود.
ترشحات رحم یا نفاس: بلافاصله پس از زایمان، ترشحات خونی و خونریزی طبیعی خواهید داشت که از خونریزی عادی عادت ماهانه شدیدتر است. با گذشت زمان، این ترشحات به رنگ سفید یا زرد متمایل و در حدود دو ماه کاملاً قطع می‌شود.
درد در ناحیۀ محل پارگی یا اپیزیوتومی؛ Episiotomy:اپیزیوتومی ایجاد یک برش در ناحیۀ بین واژن و مقعدتوسط پزشک برای کمکبه خارج کردن نوزاد یا پیشگیری از پارگی این ناحیه در زمان زایمان است.در صورت انجام اپیزیوتومی یا پارگی ناحیۀ بین واژن و مقعد هنگام زایمان، بخیه‌های این ناحیه ممکن است باعث ایجاد مشکل در راه رفتن و نشستن شود. در زمان بهبود نیز ممکن است هنگام سرفه یا عطسه کردن احساس درد داشته باشید.
از لحاظ روانی نیز ممکن است روزها یا هفته‌های پس از زایمان، زودرنج یا بدخلق باشید یا به راحتی به گریه بیفتید. نشانه‌های بالا در بیشتر زنان پس از زایمان بروز می‌کنند و ممکن است با تغییرات فیزیکی که شامل تغییر سطح هورمون‌ها و خستگی است و سازگار شدن از لحاظ عاطفی با مسئولیتهای مراقبت از نوزاد تازه از راه رسیده مرتبط باشد. در صورت ادامه پیدا کردن این مشکلات به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است به افسردگی پس از زایمان دچار شده باشید که مسئله‌ای جدی است و در ایران، حدود ۱۵ درصد از زنان پس از زایمان به آن دچار می‌شوند.