به گزارش خبرگزاری مهر، در اسلام بيش از همه چيز به حقوق انسانها توجه شده و كاملترين برنامه را براي همه انسانها بر روي كره زمين در نظر گرفته كه در اين بحث به اختصار به اين مباني كه اسلام براي بشر در نظر گرفته است مي پردازيم.
اصل عدم سلطه در اسلام
از نظر اسلام اصل عدم تسلط انسان بر انسان است و هر كس بر خود، عمل، مال و طبيعت خود مسلط است. در امور سياسي نيز اصل عدم تسلط حكومت بر مردم است. همان گونه كه اصل عدم محدوديت تسلط مردم بر طبيعت است.
مقتضاي ادله شرعيه در مورد حاكميت دولت، محدوديت به حداقل تداخل در امور فردي و اجتماعي است و لذا اختيارات حكومت مطلق نيست به تعبير ديگر براي هر نوع سلطه شخصي بر شخص ديگر يا سلطه دولت بر افراد بايد دليل باشد زيرا سلطه استثنايي بر اصل عدم سلطه است و استثنا هم دليل مي خواهد.
تساوي انسانها در اسلام
يكي از اصول اسلام اصل تساوي انسانها است.به موجب اين اصل كه از كرامت ذاتي هر شخص انساني نشات مي گيرد هيچ انساني فراتر و يا فروتر از ديگران آفريده نمي شود. به همين دليل هيچ كس نمي تواند بدون دليل بر ديگري حاكميت داشته باشد. اصل تساوي انسانها، اصول ديگري را به همراه دارد كه يكي از آنها اصل عدم سلطه شخصي برشخص ديگر است. برابري حاكم با مردم در معيشت و عمل جلوه اي از برابري افراد در اسلام است. هيچ امتيازي براي حاكم و جود ندارد همچنان كه هيچ مصونيتي در برابرقوانين براي وي نيست. در اسلام حكومتي موروثي پذيرفته نشده و بر اساس طبقه نيست، بلكه تنها افراد واجد صلاحيت مي توانند به حكومت و ديگر مشاغل عمومي مانند قضاوت برسند. قرآن كريم درباره برابري همه انسانها مي فرمايد: انا خلقناكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوبا و قبايل لتعارفوا،ان اكرمكم عند الله اتقيكم.
برابري انسانها در اسلام، شامل همه جنبه ها، اعم از برابري در حقوق اساسي از جهت برابري در برابر قانون، برابري در برابر قاضي و برابري در حقوق و تكاليف مي شود.
واجبات و محرمات براي همگان است، همان گونه كه مصونيتي براي اشخاص وجود ندارد و همان گونه كه در آيين آدرسي اسلامي تفاوتي بين اطراف دعوا يا امتيازي براي هيچ متهمي در نظر گرفته نشده است.
همانندي انسانها در قرآن كريم
به طور طبيعي و منطقي حقوق آنجا پديد مي آيد كه انسانها برابر با يكديگر فرض شوند.اين برابري در قرآن به وضوح منعكس شده است. قرآن همه انسانها را از يك ريشه دانسته و برابر مي داند؛و هو الذي أنشأكم من نفس واحده؛اوست آن كسي كه شما را از يك نفس آفريده است. (آيه مباركه 98 سوره انعام)
منشا پيدايش همه آدميان يكي است از اين رو هيچ كس بر كس ديگري برتري ذاتي ندارد. تنها برتري در نزد قرآن به شخصيت افراد است كه از طريق تفكر و عبادت ارتقا مي يابد. قرآن در جايي ديگر مي گويد كه همه انسانها از يك پدر و مادر آفريده شده اند كه علاوه بر اينكه به تساوي ذاتي همگان دلالت مي كند،نشان مي دهد كه انسانها با هم برادرند و بايد با روح برادري با يكديگر تعامل نمايند؛ يا ايها الناس انا خلقناكم من ذكرو....(آيه مباركه 13 سوره حجرات)
در نگاه قرآن، جامعه از افراد تشكيل شده و هر كس به تنهايي تجلي گاه ارزش هايي است كه جامعه دارد. قرآن توجه به فرد انساني را توجه به همه افراد مي داند، بدان گونه كه اگر كسي يك نفر را به قتل برساند همانند اين است كه همه مردمان را به قتل رسانده و اگر موجبات احيا و زندگي يك نفر را فراهم نمايد همانند اين است كه همه مردم را احيا كرده است؛ من قتل نفسا بغير نفس اَو فساد في الارض فكانما قتل الناس جميعا و من احيا ها فكانما احيي الناس جميعا. (آيه مباركه 32 سوره مائده)
برابري انسانها در سنت
پيامبر اسلام(ص) بر برابري انسانها در خطبه معروف حجه الوداع چنين تاكيد مي فرمايند و به مسئله برتري جويي بين اعراب آن زمان و نيز تحقير سياه پوستان اشاره مي كند و تنها ملاك برتري را تقوا مي داند؛ ملاكي كه در نزد خداوند است و هيچ گونه امتيازي را براي صاحبش به همراه ندارد.
تساوي حقوقي زماني بين افراد برقرار مي شود كه رابطه حق و تكليف رابطه كاملا مساويانه باشد در اين باره امير المومنين (ع) مي فرمايد؛ الحق لا يجري لا حد الا جري عليه و لا يجري عليه الا جري له.حق به نفع كسي جريان نمي يابد،جز آنكه بر عليه او نيز جريان يابد و بر او جريان نمي يابد جز آنكه به نفع و ي نيز اعمال شود. (نهج البلاغه/خطبه 216)
يكي ديگر از جلوه هاي برابري انسانها در اسلام كه در فقه اسلامي انعكاس يافته و مورد تاكيد همه فقهاي مسلمان قرار گرفته است تساوي مسلمان و غير مسلمان در برابر قاضي است.اين موضوع هم مستند به روايات متفاوت است و هم از سيره استنباط مي شود همچنانكه كه روايات مذكور بر آن دلالت دارد.
يكي از اندشمندان مسلمان تساوي انسانها را از نظر اسلام چنين بر می شمرد:
1.تساوي در ارتباط با خالق (روم/40)
2.تساوي در حكمت خلقت (ذاريات/56)
3.تساوي انسانها در شايستگي دميده شدن روح الهي در آنها (سجده/9)
4.تساوي در كاشته شدن بذر معرفت در درون همه آنها (بقره/31)
5.تساوي در عامل كمال (بقره/285 و شورا/13)
6.تساوي در كرامت ذاتي با كرامت اولي (اسرا/ 70)
7.تساوي در استعداد تحصيل كرامت ارزشي و اكتسابي (حجرات 13)
8.تساوي در هدف گيري كلي
9.تساوي در مبدا خلقت انسانها (نسا/1)
10.تساوي در ماده اصلي خلقت (حجر/26)
11.تساوي در ماهيت و مختصات از جمله در عقل و وجدان (قيامت/ 2و 14 و 15)
12. تساوي در برابر حقوق طبيعي و وضعي قوانين لازم (مائده/ 8 و 135 )