عفونت مجاری ادراری یا UTI، عفونتی است که به دلیل ورود میکروب به بدن ایجاد می‌شود. در این مقاله به پیشگیری، درمان و علائم عفونت ادراری می‌پردازیم.
عفونت مجاری ادراری (UTI)، عفونتی است که به دلیل ورود میکروب به بدن ایجاد می‌شود. بسیاری از عفونت‌های مجاری ادراری منشا باکتریایی دارند، اما برخی نیز توسط قارچ‌ها و در بعضی موارد نادر، توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شوند. این عفونت می‌تواند در هر نقطه از مجاری ادرار رخ دهد. مجاری ادراری شما شامل کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار می‌شود. در بسیاری از این موارد فقط مجرای ادرار و مثانه را درگیر می‌کند. با این حال عفونت می‌تواند در حالب و کلیه‌ها نیز ایجاد شود.
علائم عفونت ادراری
علائم عفونت مجاری ادراری بسته به اینکه کدام بخش را درگیر کرده است، تفاوت دارد.
عفونت دستگاه ادراری تحتانی، طحال و مثانه را درگیر می‌کند. علائم بیماری در این بخش‌ها به شرح زیر است:
- سوزش هنگام ادرار کردن
- افزایش تکرر دفع ادرار بدون دفع مقدار زیادی از آن
- افزایش دفع ادرار فوری
- ادرار خونی
- ادرار تیره
- ادراری که رنگ آن شبیه به چای یا کولا باشد
- ادراری که بوی شدیدی داشته باشد
- درد لگن در خانم‌ها
- درد مقعد در مردان
عفونت دستگاه ادراری فوقانی کلیه‌ها را درگیر می‌کند که اگر باکتری‌ها از کلیه‌های عفونی به خون انتقال پیدا کند، می‌تواند کشنده باشد. به این بیماری «یوروسپسیس» می‌گویند که بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث افت فشار خون، شوک و مرگ شود.
علائم عفونت دستگاه ادراری فوقانی به شرح زیر است:
- درد و حساسیت در پشت قفسه سینه و پهلوها
- لرز
- تب
- حالت تهوع
- استفراغ
علائم عفونت مجاری ادراری در زنان
خانم‌هایی که به عفونت دستگاه ادراری تحتانی مبتلا هستند، ممکن است درد لگن را تجربه کنند؛ به علاوه به علائم عفونت ادراری در زنان، باید علائم مشترک را نیز اضافه کرد. علائم عفونت دستگاه ادراری فوقانی در بین زنان و مردان مشابه است.
علائم عفونت مجاری ادراری در مردان
علائم عفونت ادراری فوقانی در مردان، شبیه علائم همین بیماری در زنان است. عفونت دستگاه ادراری تحتانی در مردان گاهی شامل درد در مقعد و علائم مشترک زنان و مردان می‌شود.
درمان عفونت مجاری ادراری
درمان عفونت مجاری ادراری به دلایل ایجاد آن بستگی دارد. پزشک می‌تواند از نتیجه آزمایش تشخیص دهد که چه عاملی (باکتری، ویروس و …) باعث ایجاد عفونت شده است.
در بسیاری از موارد، علت عفونت باکتریایی است. عفونت مجاری ادراری که منشا باکتریایی داشته باشد، با مصرف آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.
در برخی موارد ویروس‌ها و قارچ‌ها عامل ایجاد عفونت هستند. عفونت مجاری ادراری ویروسی با مصرف داروهای ضد ویروسی درمان می‌شود؛ معمولا داروی ضد ویروسی «سیدوفوویر» انتخاب پزشکان برای درمان این نوع عفونت است. داروهای ضد قارچ (یا قارچ‌کش) نیز درمان عفونتی است که منشا ایجاد آن قارچ باشد.
آنتی‌بیوتیک‌های مناسب برای درمان عفونت مجاری ادراری
نوع آنتی بیوتیکی که برای درمان این عفونت استفاده می‌شود، بسته به قسمتی دارد که دچار عفونت شده است. معمولا برای درمان عفونت دستگاه ادراری تحتانی از قرص‌های آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. عفونت دستگاه ادراری فوقانی هم اغلب با آمپول‌های آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. این آنتی‌بیوتیک‌ها مستقیما در رگ تزریق می‌شوند.
گاهی اوقات باکتری‌ها در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت نشان می‌دهند. نتیجه آزمایش کشت ادرار می‌تواند با توجه به مشخص شدن نوع باکتری در ادرار، به پزشک برای انتخاب بهترین نوع آنتی‌بیوتیک به منظور درمان عفونت کمک کند.
درمان‌های خانگی برای درمان عفونت ادراری
هیچ درمان خانگی برای درمان عفونت مجاری ادراری وجود ندارد، اما کارهایی است که می‌توانید در کنار داروهای پزشک، برای کمک به روند درمان انجام دهید.
این درمان‌های خانگی می‌تواند به از بین رفتن سریع‌تر عفونت کمک کند. آب کرن‌بری یا خود این میوه به محض شروع مصرف، عفونت مجاری ادراری را درمان نمی‌کند. با این حال مواد موجود در کرن‌بری ممکن است به جلوگیری از رشد نوع خاصی از باکتری که باعث عفونت مثانه می‌شود، کمک کند. مصرف این میوه می‌تواند در پیشگیری از ابتلای مجدد به عفونت مجاری ادراری در آینده کمک کند.
عفونت مجاری ادراری درمان نشده
درمان عفونت مجاری ادراری اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر این عفونت درمان نشود، رفته رفته شدیدتر شده و گسترش می‌یابد. درمان این بیماری در مراحل اولیه آسان‌تر است. عفونت اگر به دستگاه ادراری فوقانی برسد، درمان بسیار سخت می‌شود و احتمال سرایت عفونت به داخل خون و ابتلا به «سپسیس» نیز افزایش می‌یابد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، بیمار ممکن است جان خود را از دست دهد.
اگر شک کردید که دچار عفونت مجاری ادراری شده‌اید، هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. یک آزمایش ساده و تست ادرار یا خون می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات طولانی‌مدت جلوگیری کند.
تشخیص عفونت مجاری ادراری
با توجه به علائمی که دارید، اگر فکر می‌کنید مجاری ادراری‌تان دچار عفونت شده است، به پزشک مراجعه کنید. پزشک علائم شما را بررسی می‌کند و معاینه‌تان می‌کند. برای تایید تشخیص عفونت مجاری ادراری، پزشک به نتیجه آزمایش ادرار برای تشخیص نوع میکروب نیاز دارد.
برای گرفتن نمونه ادرار، بیمار ابتدا باید کمی ادرار کرده و سپس به جمع کردن آن در ظرف مخصوص اقدام کند. این کار باعث می‌شود باکتری یا مخمر پوست در نمونه ادرار دیده نشود؛ اگر چنین اتفاقی بیفتد، جواب آزمایش ممکن است دقیق و درست نباشد.
هنگام آزمایش نمونه ادرار، پزشک می‌تواند مقدار گلبول سفید را در ادرار بررسی کند. با این کار وجود عفونت در ادرار را تشخیص می‌دهد. پزشک همچنین می‌تواند آزمایش کشت ادرار انجام دهد تا از وجود باکتری یا قارچ در آن مطلع شود. کشت ادرار می‌تواند به شناسایی علت عفونت کمک کند. این کار همچنین به پزشک برای انتخاب بهترین روش درمانی کمک می‌کند.
اگر علت ابتلا به این بیماری وجود ویروس باشد، احتمالا باید آزمایش خاصی انجام شود. ویروس‌ها معمولا به ندرت عامل ایجاد عفونت در مجاری ادراری هستند. البته در افرادی که پیوند اعضا داشته‌اند یا بیماری دیگری دارند که باعث تضعیف سیستم ایمنی آن‌ها شده است، شاید ویروس در ادرار دیده شود.
عفونت دستگاه ادراری فوقانی
اگر پزشک احتمال داد که شما به عفونت دستگاه ادراری فوقانی مبتلا هستید، ممکن است علاوه بر آزمایش ادرار، آزمایش کامل خون (CBC) و کشت خون را نیز انجام دهد. کشت خون می‌تواند به شما اطمینان دهد که عفونت به خون نیز سرایت کرده است یا خیر.
عفونت مجاری ادراری مکرر (عود مجدد بیماری)
اگر بیماری به صورت مکرر درگیر عفونت مجاری ادراری شود؛ پزشک ممکن است وجود امر غیرطبیعی یا انسداد را آزمایش کند. برخی از این آزمایش‌ها عبارتند از:
سونوگرافی: دستگاه مبدلی است که با حرکت روی شکم، تصویر اندام مورد نظر را روی مانیتور نشان می‌دهد.
پیلوگرام داخل وریدی (IVP): نوعی روش تصویربرداری است که در آن ماده حاجب (ماده‌ای که در عکس‌هایی که با اشعه X برداشته می‌شود، قابل مشاهده است) در ورید بیمار تزریق می‌شود تا از طریق دستگاه ادراری حرکت کرده و عکس اشعه ایکس از شکم گرفته شود. ماده حاجب تصویر دستگاه ادراری را در عکس ایکس ری، پررنگ‌تر نشان می‌دهد.
سیستوسکوپی: به آندوسکوپی داخل مثانه گفته می‌شود. در طول سیستوسکوپی پزشک ممکن است قسمت بسیار کوچکی از بافت مثانه را برداشته و آن را آزمایش کند تا مشخص شود عفونت مکرر به دلیل التهاب مثانه یا سرطان است یا خیر.
توموگرافی کامپیوتری (CT): اسکنی است که برای گرفتن تصاویری دقیق‌تر از دستگاه ادراری گرفته می‌شود.
علل و عوامل خطر عفونت مجاری ادراری
هر موردی که باعث کاهش تخلیه مثانه و تحریک دستگاه ادراری شود، می‌تواند به عفونت مجاری ادراری منجر شود. عوامل متعددی وجود دارد که می‌تواند شما را در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دهد. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:
- سن؛ افراد مسن بیشتر احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند
- کم شدن تحرک بعد از جراحی یا طولانی شدن زمان استراحت در بستر
- سنگ کلیه
- سابقه ابتلا به عفونت مجاری ادراری
- انسداد مجاری ادراری در اثر عواملی چون بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه و انواع خاصی از سرطان
- استفاده طولانی‌مدت از سوند که باعث می‌شود باکتری‌ها بتوانند به راحتی به مثانه وارد شوند
- دیابت؛ به‌خصوص اگر بیماری به خوبی کنترل نشود و احتمال ابتلا به عفونت مجاری ادراری افزایش یابد
- بارداری
- ساختارهای غیرطبیعی ادراری از زمان تولد
- سیستم ایمنی ضعیف
اکثر عوامل خطر عفونت مجاری ادراری در مردان، شبیه عوامل این بیماری در زنان است. با این حال پروستات بزرگ‌شده یکی از عوامل خطری است که منحصر به مردان است.
در زنان خطرهای دیگری برای ابتلا به این بیماری وجود دارد. به مرور زمان مشخص شد برخی از فاکتور‌هایی که پیش‌تر عاملی برای بروز UTI قلمداد می‌شدند، تاثیر چندانی در این اتفاق ندارند؛ مواردی مثل عدم رعایت بهداشت در دستشویی. برای مثال برخلاف تصورات پیشین، تحقیقات اخیر نتوانسته‌اند ثابت کنند که استفاده از دستمال کاغذی در جهت عقب به جلو پس از استفاده از دستشویی می‌تواند یکی از عوامل بروز UTI در خانم‌ها باشد.
در برخی موارد، تغییر در سبک زندگی می‌تواند به کاهش خطر بعضی ازاین عوامل کمک کند.
مجرای ادراری کوتاه‌تر
طول و محل قرارگیری مجرا در زنان، احتمال ابتلا به عفونت مجاری ادراری را افزایش می‌دهد. مجرای ادراری در خانم‌ها بسیار نزدیک به واژن و مقعد است. باکتری‌هایی که به طور طبیعی در اطراف واژن و مقعد وجود دارند، می‌توانند باعث بروز عفونت در مجرا و سایر بخش‌های دستگاه ادراری شوند. همچنین مجرای ادراری خانم‌ها کوتاه‌تر از مردان است و باکتری‌ها فاصله کمی برای ورود به مثانه دارند.
مقاربت جنسی
در طول مقاربت جنسی، فشار بر دستگاه ادراری می‌تواند باعث انتقال باکتری‌ها از اطراف واژن به مجاری ادراری شود. اغلب خانم‌ها بعد از رابطه جنسی در ادرار خود باکتری دارند. با این حال بدن می‌تواند معمولا در عرض ۲۴ ساعت از شر این باکتری‌ها خلاص شود. باکتری‌های روده ممکن است ویژگی‌هایی داشته باشند که به آن‌ها اجازه دهد به مثانه بچسبند.
اسپرم‌کش‌ها
اسپرم‌کش‌ها ممکن است خطر ابتلا به عفونت مجاری ادراری را افزایش دهند. آن‌ها می‌توانند باعث تحریک پوست در برخی زنان شوند. این عامل می‌تواند خطر انتقال باکتری‌ها به داخل مثانه را افزایش دهد.
استفاده از کاندوم در رابطه جنسی
کاندوم‌های لاتکس روان‌ساز نشده می‌تواند سبب افزایش اصطکاک و تحریک پوست زنان در طول رابطه جنسی شود. این عامل نیز می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت مجاری ادراری شود. با این حال استفاده از کاندوم برای کاهش عفونت‌های منتقل‌شده از راه جنسی مهم است. برای جلوگیری از ایجاد اصطکاک و تحریک پوست ناشی از کاندوم، از روان‌سازهای بر پایه آب استفاده کنید.
دیافراگم
دیافراگم می‌تواند باعث ایجاد فشار بر مجاری ادراری زنان شود و در نتیجه تخلیه مثانه را کمتر کند.
کاهش سطح استروژن
پس از یائسگی، کاهش سطح استروژن، باکتری‌های طبیعی در واژن را تغییر می‌دهد؛ این امر نیز می‌تواند دلیلی برای ابتلای زنان به عفونت‌های مجاری ادراری باشد.
بیشتر بخوانید: روش‌های سریع و استاندارد جلوگیری از بارداری قبل و بعد از رابطه
پیشگیری از عفونت‌های مجاری ادراری
هر کسی می‌تواند با عمل به اقدامات زیر، از ابتلا به عفونت مجاری ادراری پیشگیری کند:
- روزانه ۶ الی ۸ لیوان آب بنوشید
- ادرار را به مدت طولانی در مثانه نگه ندارید
- در مورد بی‌اختیاری ادرار یا مشکلات مربوط به تخلیه کامل مثانه، با پزشک خود صحبت کنید
با این حال عفونت مجاری ادراری در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد؛ این نسبت ۸ به یک است. یعنی به ازای ۸ زنی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، فقط یک مرد دچار این عفونت می‌شود.
برخی اقدامات می‌تواند به پیشگیری از این بیماری در زنان کمک کند. برای زنان یائسه استفاده از استروژن موضعی که توسط پزشک تجویز می‌شود، می‌تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد. اگر پزشک تشخیص دهد که مقاربت جنسی عامل ایجاد عفونت‌های مکرر در مجاری ادراری است، ممکن است آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری‌کننده یا طولانی‌مدت برای بعد از مقاربت جنسی تجویز کند. برخی مطالعات نشان داده است که استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه در افراد مسن می‌تواند باعث کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری شود.
استفاده از مکمل‌های کرن‌بری یا پروبیوتیک‌های واژینال مثل لاکتوباسیلوس هم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به این بیماری موثر باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از شیاف‌های پروبیوتیک واژینال از عود مجدد عفونت مجاری ادراری جلوگیری می‌کند. برای اطمینان، حتما در این زمینه از پزشک خود سوال بپرسید.
عفونت مجاری ادراری مزمن
در اکثر موارد، عفونت مجاری ادراری پس از درمان کاملا از بین می‌رود. اما در نوع مزمن این مورد، حتی بعد از درمان هم به طور کامل رفع نمی‌شود و حتی ممکن است دوباره عود کند. عود مجدد عفونت در میان زنان رایج‌تر است. بسیاری از موارد عودکننده، ناشی از عفونت مجدد همان نوع باکتری است. با این حال در برخی موارد نیز ممکن است عامل برگشت بیماری، همان عامل قبلی نباشد. همچنین وضعیت غیرعادی در ساختار دستگاه ادراری می‌تواند احتمال ابتلا به این عفونت را افزایش دهد.
عفونت مجاری ادراری در دوران بارداری
زنان بارداری که علائم عفونت مجاری ادراری را دارند، باید فورا به پزشک مراجعه کنند. عفونت دستگاه ادراری در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش فشار خون و زایمان زودرس شود. در این دوران، عفونت احتمالا به کلیه‌ها هم سرایت می‌کند.
منبع: