مقدمه
نماز حقیقتی است مرکب، و صورتی است که شرع از امور متفاوت نگارش و تصویر کرده و ما را به اکتساب آمر نموده و روح آن: نیت و قصد قربت و حضور قلب و اخلاص است. اعمال ارکانی آن: تکبیرة الاحرام و رکوع و سجود و قیام به منزله اعضاء رئیسه است، که به ترک آنها نماز اساسا از میان می رود و تحقق و صحت آن بدون آنها، ممکن نیست. سایر اعمال واجب آن: از فاتحه و سوره و ذکر رکوع و دو سجده و طمأنینه در آنها و تشهد و سلام دادن و غیر اینها از اعمال واجب است که نماز به ترک آنها از روی عمد نه سهو باطل می شود. و اعمال مستحب: از قنوت و دعای افتتاح و تکبیرات بیشتر، علاوه بر تکبیرة الاحرام، و غیر اینها. آداب مستحب در تمام ارکان نماز وجود دارد، و ترک آنها از روی عمد یا سهو باطل نمی شود، لیکن از حسن و کمال فزونی اجر و ثواب بیرون می رود، و رعایت آنها در ایجاد حالت خاص بندگی مؤثر است، و آنها عبارتند از: افعال مستحبی و اذکار مستحبی.
پس با رعایت آداب مستحبات، از مکروهات نماز هم بپرهیزیم؛ زیرا با انجام مکروهات، باعث می شود نمازگزار در حال نماز از یاد خدا باز بماند، از خضوع و خشوع او بکاهد و ثواب نماز او کم شود.
امام خمینی (ره) در این زمینه می فرماید: کارهایی که ثواب نماز را کم می کند بجا نیاورد و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند بجا آورد.
یکی از مستحبات مؤکد، تعقیبات نماز است که در بر آورده شدن خواسته ما تأثیری بسزا دارد و منافع دنیوی و اخروی آن بی نهایت است. لازم نیست تعقیب به زبان عربی و از کاری مخصوص باشد، بلکه به هر زمانی انجام یابد نیکو و مطلوب است؛ اگر چه به طوری که از معصوم رسیده، عمل شود بهتر و ثوابش بیشتر خواهد بود.
بعد از فراغ از نماز، ولو این که نماز مستحبی باشد، تعقیب مستحب است و این استحباب در نماز واجب، خصوصا نماز صبح مؤکدتر است.
مقصود از تعقیب آن است که مشغول دعا و ذکر خواندن قرآن و مانند اینها شود و در تعقیب نماز شرط است که متصل به فراغ از نماز باشد.
ما در اینجا مستحبات نماز از جمله بعضی از تعقیبات مأثوره را، که با فضیلت خاصی با سندهای معتبر نقل شده، می آوریم. ان شاء الله که مؤمنین با خواندن و مداومت بر آنها به درک حضور خداوند متعال راه یابند؛ زیرا جزای ذاکر (یاد کننده خدا) همنشینی با حضرت حق است که خود فرمود: انا جلیس من ذکرنی: من همنشین کسی هستم که مرا یاد کند.
عباس عزیزی
حوزه علمیه قم
15 محرم الحرام 1415
اهمیت نماز از دیدگاه امام خمینی (ره)
نماز مهم ترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت های دیگر هم قبول می شود، و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همان طور که اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند، چرک در بدنش نمی ماند، نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می کند. و سزاوار است که انسان نماز را در اول وقت بخواند، و کسی که نماز را پست و سبک شمارد، مانند کسی است که نماز نمی خواند. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه آله و سلم) فرمود: کسی که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است.
روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند، مردی وارد و مشغول نماز شد و رکوع و سجودش را کاملا بجا نیاورد؛ حضرت فرمودند: اگر این مرد در حالی که نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است.
پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتابزدگی نماز نخواند و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد که با چه کسی سخن می گوید، و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز بیند، و اگر انسان در موقع نماز کاملا به این مطلب توجه کند از خود بی خبر می شود، چنان که در حال نماز تیر را از پای مبارک امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیرون کشیدند و آن حضرت متوجه نشدند. و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی که مانع قبول شدن نماز است، مانند: حسد، کبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات، بلکه هر معصیتی را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند بجا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند. و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق به دست کند و لباس پاکیزه بپوشد و شانه و مسواک کند و خود را خوشبو نماید(1).
مستحبات نماز
مستحبات نماز آن چیزهایی هستند که انجام دادن آنها باعث ثواب می شود، ولی ترکشان اشکالی ندارد و ضرری هم به نماز نمی زند، و آنها عبارتند از:
1 - افعال مستحبی.
2 - اذکار مستحبی.
افعال و اذکار مستحبی نماز بسیارند که در این دو بخش به بعضی از آنها اشاره می کنیم.