تکرر ادرار بطوری که احساس اضطرار جهت دفع ادرار به مقدار بیشتر از حد طبیعی باشد تنها یک عامل آزاردهنده و دلیلی برای خواب نامناسب نمی‌باشد، بلکه می‌تواند از علائم یک مشکل پزشکی زمینه‌ای باشد. متاسفانه بسیاری از افراد به همین روند ادامه می‌دهند، شاید می‌پذیرند که این وضعیت چیزی است که باید با آن کنار بیایند یا فکر نمی‌کنند که ارزش مراجعه به پزشک را داشته باشد یا شاید می‌ترسند که این وضعیت نشان دهنده یک مشکل جدی باشد.
اما اغلب بیماران هنگامی که به دنبال تشخیص و درمان می‌روند می‌فهمند که دلیل آن جدی یا مضر نبوده و امکان بازگشت به عادات ادراری طبیعی وجود دارد. هر چند در صورتی که مشخص شود که تکرر ادرار از علائم یک مشکل جدی است، در این صورت حتی دلایل بیشتری برای مراقبت پزشکی وجود دارد، زیرا هرچه زودتر فرایند تشخیص و درمان انجام شود، احتمال درمان موفقیت‌آمیز نیز بیشتر خواهد بود.
در برخی موارد، تکرر ادرار ممکن است تنها ناراحتی باشد که مثلاً بلافاصله پس از بارداری یا قطع مصرف الکل یا کافئین برطرف می‌شود. درمان عفونت ادراری با آنتی‌بیوتیک نیز معمولاً مشکل تکرر ادرار را حل می‌کند. اما تکرر ادرار همچنین می‌تواند نشانه‌ی یک مشکل پزشکی زمینه‌ای باشد و باید همواره با پزشک مورد بحث قرار بگیرد.
در صورتی که تکرر ادرار همراه با علائم دیگری مانند موارد زیر باشد باید فوراً به پزشک مراجعه نمایید:
- تب
- استفراغ
- درد کمر
- خون در ادرار
- ترشح از واژن یا آلت تناسلی
مشاورین ما در کلینیک تخصصی اورولوژی دکتر اسلامی آماده پاسخگویی به سؤالات شما در زمینه درمان انواع مشکلات کلیه و مجاری می‌باشند.
دلایل
ادرار یک فرایند پیچیده است که گروه‌ها و انواع عضلات مختلف و نیز یک شبکه عصبی پیچیده در مغز و ستون فقرات و داخل و اطراف مثانه در آن درگیر می‌باشند. بنابراین جای تعجب نیست که تکرر ادرار بتواند از علائم بیماری‌ها، شرایط و اختلالات متعدد فیزیولوژیکی و روانی باشد.
نکته مهمی که باید به خاطر داشت این است که در صورتی که تکرر ادرار ناشناخته و مداوم باشد، در این صورت می‌تواند نشانه‌ی یک مشکل جدی باشد. برخی داروها مانند داروهای ادرارآور نیز می‌توانند باعث این وضعیت شوند. نوشیدن بیش از حد مایعات قبل از خواب بخصوص در صورتی که حاوی الکل یا کافئین باشد، می‌تواند باعث تکرر ادرار در هنگام شب شود.
تکرر ادرار در زنان و مردان می‌تواند تنها یک عادت باشد که در این صورت ممکن است همچنان توصیه شود که سایر مشکلات احتمالی برطرف شوند. شایع‌ترین دلیل تکرر ادرار شامل دیابت، بارداری و مشکلات پروستات در مردان مسن می‌باشند.
سایر دلایل تکرر ادرار عبارتند از:
- اضطراب
- دارو مثلاً داروهای ادرارآور
- سکته مغزی یا سایر مشکلات مغزی یا سیستم عصبی
- عفونت غده پروستات (التهاب پروستات)
- بزرگ شدن پروستات
- عفونت کلیه
- تومور یا یک توده در ناحیه لگن
- عفونت مثانه (التهاب دیواره مثانه)
- سندروم مثانه بیش فعال (انقباضات کنترل نشده مثانه)
- سرطان مثانه
- اختلال عملکرد مثانه
- سنگ مثانه
- بی‌اختیاری ادرار
- بازشدگی غیر عادی (فیستول) مجرای ادرار
- پرتودرمانی لگن برای مثال جهت درمان سرطان
- دیورتیکولیت
علائم
تکرر ادرار به معنی دفع ادرار بیش از حد طبیعی است. این امر گاهی اوقات می‌تواند همراه با اضطرار ادرار یعنی اضطرار ناگهانی و فوری برای دفع ادرار و درد در مثانه باشد.
تکرر ادرار در مردان و زنان مانند بی اختیاری ادرار نیست که در آن کنترل ارادی برای عملکرد مثانه وجود ندارد و یادآور رفلکس‌های (برگشت) غیر ارادی در نوزادان می‌باشد. هر چند بی‌اختیاری ادرار می‌تواند یکی از دلایل تکرر ادرار باشد و یا همزمان با آن رخ دهد.
هنگامی که پزشکان علائم ادراری را بررسی می‌کنند، تلاش می‌کنند که احتمالات مختلف مانند شب ادراری، تکرر ادرار در روز، بی اختیاری ادرار، علائم انسدادی (مانند جریان ضعیف و قطع شونده یا ادرار قطره قطره) و نشانه‌های التهابی (مانند احساس اضطرار و سوزش) را مورد ارزیابی قرار دهند.
تشخیص
به دلیل پیچیدگی فرایند ادرار، دلیل تکرر ادرار می‌تواند عصبی، فیزیکی یا حتی روانی باشد، بنابراین پزشک باید یک تشخیص کامل را انجام دهد. برای این منظور، یک معاینه فیزیکی انجام می‌شود و پزشک سوالاتی را جهت بررسی سابقه پزشکی می‌پرسد و اطلاعاتی را در مورد علائم شما جمع‌آوری می‌کند.
پس از در نظر گرفتن سابقه پزشکی و بسته به آنچه که در طی معاینه فیزیکی مشخص می‌شود، ممکن است پزشک برخی آزمایش‌ها را تجویز کند مانند:
- آزمایش ادرار: تعیین وجود هرگونه ترکیبات غیر طبیعی
- آزمایش‌های تصویربرداری: مانند سونوگرافی، برای نگاه کردن داخل بدن
- آزمایش‌های عصبی: برای بررسی وجود اختلالات عصبی
- تست‌های اورودینامیک: بررسی چگونگی جمع‌آوری و تخلیه ادرار توسط مثانه، اسفنکتر و مجرای ادرار.
تست‌های اورودینامیک از مشاهدات ساده تا اندازه‌گیری‌های دقیق با استفاده از تجهیزات پیشرفته متغیر می‌باشند. مشاهدات ساده شامل بررسی زمانی که برای ایجاد جریان ادرار طول می‌کشد، تعیین میزان ادرار تولید شده و توانایی قطع جریان ادرار هستند.
اندازه‌گیری‌های دقیق شامل استفاده از تجهیزات تصویربرداری به منظور مشاهده پر و خالی شدن مثانه با استفاده از مانیتورهایی جهت اندازه‌گیری فشار داخل مثانه و استفاده از حسگرهایی به منظور ثبت فعالیت عضلانی و عصبی می‌باشند.
بیشتر تست‌های اورودینامیک نیازی به آماده‌سازی خاصی ندارند، هر چند ممکن است برخی افراد نیاز به ایجاد تغییر در مصرف مایعات یا قطع مصرف برخی داروها داشته باشند. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که با مثانه‌ی پر وارد کلینیک شوید.
درمان
اهمیت مراجعه به پزشک و تشخیص درست، تعیین دلیل زمینه‌ای تکرر ادرار در زنان و مردان است. سپس بر مبنای آن درمان صورت می‌گیرد.
- برای مثال اگر دلیل آن دیابت باشد، در این صورت درمان برای دیابت ارائه خواهد شد که هدف از آن کنترل قند خون است.
- اگر دلیل عفونت کلیه باشد، در این صورت درمان معمولاً شامل یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک و احتمالاً مسکن خواهد بود.
- اگر دلیل این مشکل، مثانه بیش فعال باشد، در این صورت چند داروی توصیه شده وجود دارند که همراه با تکنیک‌های رفتاری می‌توانند احتمال موفقیت درمان را افزایش دهند. متداول‌ترین داروها شامل آنتی‌کولینرژیک‌ها می‌باشند که بیش فعالی عضله دترسور را هدف قرار می‌دهند. این داروها باید تنها تحت دستور پزشک مصرف شوند و می‌توانند عوارض جانبی مانند خشکی دهان، یبوست، تاری دید و گیجی (در سالمندان) به همراه داشته باشند.
سایر درمان‌ها برای تکرر ادرار عبارتند از:
- ورزش کگل: این ورزش‌های منظم روزانه عضلات لگن و مجرای ادرار را قوی می‌کنند و موجب تقویت مثانه می‌گردند. یاد گرفتن تکنیک و روش صحیح انجام آنها با تعداد دفعات توصیه شده (حداقل ۳۰ تا ۸۰ بار در روز به مدت ۸ هفته) مهم است.
- بیوفیدبک: همراه با ورزش‌های کگل انجام شده و به بهبود اختیار و کنترل عضلات لگنی کمک می‌کند.
- تمرین مثانه: هدف از آن کمک به مثانه جهت نگه داشتن ادرار به میزان طولانی‌تر و در نتیجه کمتر شدن تعداد دفعات ادرار می‌باشد. این روش شامل افزایش دوره‌ی بین مراجعه به دستشویی جهت خالی کردن مثانه بوده و به تدریج طی دو تا سه ماه انجام می‌شود.
- کنترل مصرف مایعات: برای مثال ممکن است نوشیدن پیش از خواب دلیل اصلی تکرر ادرار در مردان و زنان باشد.
- تغییر رژیم غذایی: پرهیز از مواد غذایی که باعث تحریک مثانه شده یا در نقش ادرارآور عمل می‌کنند برای مثال کافئین، الکل، شکلات، غذاهای ادویه‌دار، شیرین‌کننده‌های مصنوعی. مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر می‌تواند به کاهش یبوست که باعث بدتر شدن مثانه بیش فعال می‌شود، کمک کند.
محققان یک رابطه مستقیم بین تعداد دفعات بیدار شدن افراد در هنگام شب جهت ادرار و محافظت در برابر سرطان مثانه یافته‌اند. انسان‌ها بطور کلی در هنگام شب که خواب هستند بیشترین فاصله را بین دفعات دفع ادرار دارند. هر چه عوامل سرطان‌زا مانند آنهایی که در دخانیات هستند بیشتر در مثانه بمانند، عامل عمده‌ای در افزایش خطر ابتلا به سرطان مثانه خواهند بود.
محققان تاکید می‌کنند که بهتر است از قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا اجتناب شود (برای مثال ترک سیگار). بر اساس مطالعات، در افرادی که حداقل دو بار در شب برای دفع ادرار بیدار می‌شوند، خطر ابتلا به سرطان مثانه ۴۰ تا ۵۹ درصد کاهش می‌یابد. تاثیر محافظتی تکرر ادرار برای مردان و زنان یکسان بوده و ربطی به اینکه چقدر سیگار می‌کشیدند یا آب مصرف می‌کردند، نداشته است.