سجده سهو چگونه خوانده می شود

اگر نمازگزار در نماز دچار سهو و فراموشی شود، در بعضی از موارد باید بنابر فتوی یا احتیاط واجب به دستوری كه بعداً گفته می‌شود سجده سهو انجام بدهد.

موارد سجده سهو

مسأله ۱۵۱۱. نمازگزار در دو مورد بعد از سلام نماز، باید سجده سهو به جا آورد:

1. تشهّد فراموش شده. 2. شک بین چهار و پنج یا آنچه در حکم آن است.

همچنین نمازگزار در سه مورد بعد از سلام نماز، بنابر احتیاط واجب باید سجده سهو به دستوری كه بعداً گفته می‌شود انجام دهد:

1. کلام بی‌جا. 2. سلام بی‌جا. 3. علم اجمالی به کم یا زیاد شدن سهوی افعال یا اجزای نماز.

موارد لازم سجده سهو (بنابر فتوی یا احتیاط واجب)

1. تشهّد فراموش شده

مسأله ۱۵۱۲. اگر نمازگزار تشهّد نماز را فراموش كند و این فراموشی ادامه داشته باشد تا آن که مشغول بخشی از نماز شود که با شروع به آن شرعاً نمی‌تواند برگردد و تشهد را به جا آورد، باید به کیفیّتی كه بعداً ذکر می‌شود، سجده سهو به جا آورد؛ مثلاً اگر نمازگزار در نماز ظهر در رکعت دوم، خواندن تشهّد را فراموش کند و در رکوع رکعت سوم یا بعد از آن یادش بیاید، چون نمی‌تواند برگردد و تشهد بخواند، واجب است بعد از سلام نماز سجده سهو به جا آورد.

 امّا چنانچه وارد قسمتی از نماز نشده که با شروع آن شرعاً نتواند برگردد و تشهد را بخواند، مثل اینکه نمازگزار در حال خواندن تسبیحات اربعه رکعت سوم متوجّه شود که تشهّد نخوانده است، در این حال باید بنشیند و تشهّد بخواند، سپس برای رکعت سوم بلند شده و دوباره تسبیحات اربعه بخواند و نماز را ادامه دهد و احتیاط مستحب است برای قیام بی‌جا دو سجده سهو انجام دهد.

2.

شک بین چهار و پنج یا آنچه در حکم آن است

مسأله ۱۵۱۳. اگر نمازگزار در نماز چهار ركعتی بعد از وارد شدن به سجده دوم، شک كند كه چهار ركعت خوانده یا پنج ركعت، یا شک كند كه چهار ركعت خوانده یا شش ركعت، باید بنا ‌بگذارد که چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز، واجب است سجده سهو انجام دهد.

3.

کلام بی جا

مسأله ۱۵۱۴. اگر نمازگزار در بین نماز، سهواً حرف بزند و سخنی بگوید كه ذكر محسوب نشود، مثلاً اشتباهاً یا به خیال آن که نماز تمام شده با کسی حرف بزند یا کلمه‌ای بگوید، بعد از سلام نماز، بنابر احتیاط واجب، باید به کیفیّتی كه بعداً ذکر می‌شود، سجده سهو انجام دهد. به عنوان مثال اگر مکلّف در بین نماز مغرب اشتباهاً یا به خیال اینكه نمازش تمام شده حرف بزند و مثلاً بگوید: «یا حسین»، باید بنابر احتیاط واجب، بعد از سلامِ نماز، سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۵۱۵. اگر نمازگزار بخواهد ذكر یا دعا یا قرآن بخواند ولی سهواً آن را غلط بخواند، در صورتی كه از عنوان ذكر یا دعا یا قرآن، خارج نشده باشد، سجده سهو واجب نیست و گرنه بنابر احتیاط واجب، باید سجده سهو انجام دهد و اگر چیزی را كه سهواً غلط خوانده از واجبات نماز بوده و محلّ تدارک آن هم باقی است، باید آن را دوباره به طور صحیح بخواند و حكم سبق لسان (که نوعی لغزش در کلام است مثل آن که بخواهد حرف یا کلمه‌ای بگوید، اما بی‌اختیار کلمه یا حرف دیگری به زبانش بیاید) نیز بنابر احتیاط واجب، حكم سهو است.

مسأله ۱۵۱۶. اگر نمازگزار در نماز سهواً مدّتی حرف بزند و همه آن ناشی از یک اشتباه و سهو باشد، یک بار انجام سجده سهو به کیّفیتی که خواهد آمد، بعد از سلام نماز كافی است.

مسأله ۱۵۱۷. برای صدایی كه از سرفه كردن پیدا می‌شود، سجده سهو واجب نیست، ولی اگر سهواً ناله بكند یا «آه» بكشد یا «آه» بگوید، بنابر احتیاط واجب، باید سجده سهو نماید.

4.

سلام بی جا

مسأله ۱۵۱۸. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام نماز را بدهد، مثلاً در ركعت اول، اشتباهاً و سهواً سلام بدهد، بعد از نماز، بنابر احتیاط‌ واجب باید برای سلام بی‌جا، سجده سهو انجام دهد.

مسأله ۱۵۱۹. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام نماز را بگوید، سهواً بگوید: «السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلیٰ عِبادِ اللّهِ الصّالحین»، یا بگوید: «السَّلامُ عَلَیْكُمْ» هرچند «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ» را نگفته باشد، بنابر احتیاط لازم، باید سجده سهو انجام دهد و همچنین اگر دو حرف یا بیشتر از سلام را سهواً بگوید، بنابر احتیاط واجب، باید سجده سهو انجام دهد؛ ولی اگر اشتباهاً بگوید «السَّلامُ عَلَیْكَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ»، احتیاط مستحب آن است كه سجده سهو به جا آورد.

مسأله ۱۵۲۰. اگر نمازگزار در جایی كه نباید سلام دهد، اشتباهاً هر سه سلام را بگوید، انجام یک بار سجده سهو به کیفیّتی که بعداً خواهد آمد، كافی است.

5.

علم اجمالی به کم یا زیاد شدن سهوی افعال یا اجزای نماز

مسأله ۱۵۲۱. اگر نمازگزار به طور اجمالی بداند كه در نماز یا چیزی را اشتباهاً كم کرده یا اشتباهاً زیاد كرده و نماز هم محكوم به صحّت باشد، در این حال که امر مردد بین زیادی یا کمی است، بنابر احتیاط واجب باید سجده سهو انجام دهد به عنوان مثال:

الف. اگر نمازگزار به طور اجمالی بداند در نماز ظهر یا در ركعت اول سهواً تشهّد خوانده است یا در ركعت سوم سهواً تسبیحات اربعه را نخوانده ، احتیاط واجب آن است که سجده سهو انجام دهد.[۱]

ب. اگر نمازگزار به طور اجمالی بداند در نماز صبح یا در ركعت اول سهواً یک سجده انجام داده است یا در ركعت دوّم، سهواً سه سجده به جا آورده است، در این صورت نمازگزار علم اجمالی دارد که یا از نمازش سهواً سجده کم کرده یا به نمازش سهواً سجده اضافه کرده است و در این حال احتیاط واجب آن است که سجده سهو انجام دهد.[۲]

موارد مستحب سجده سهو (احتیاط مستحب)

مسأله ۱۵۲۲. در موارد زیر سجده سهو واجب نیست؛ ولی احتیاط مستحب است که آن را انجام دهد:

1. ایستادن یا نشستن بی‌جا

اگر نمازگزار در جایی كه باید بایستد - مانند وقتی که باید حمد و سوره یا تسبیحات بخواند - اشتباهاً بنشیند یا در موقعی كه باید بنشیند - مثل موقع تشهّد - اشتباهاً بایستد، احتیاط مستحب آن است که سجده سهو به جا آورد.

2.

سجده فراموش شده

 اگر نمازگزار سجده را فراموش کند و این فراموشی ادامه داشته باشد، تا وقتی وارد بخشی از نماز شود که شرعاً نمی‌تواند برگردد و سجده را به جا آورد، به عنوان مثال اگر نمازگزار در نماز عصر در ركوع یا بعد از آن یادش بیاید كه یک سجده را از ركعت پیش فراموش كرده، باید بعد از سلام نماز، سجده را قضاء نماید و احتیاط مستحب است سجده سهو نیز به جا آورد.

3.

هر زیادی سهوی

احتیاط مستحب است نمازگزار برای هر چیزی كه در نماز سهواً زیاد کرده است، سجده سهو انجام دهد؛ مثل آن که سهواً در نماز سجده یا تشهدی اضافه کند، یا در رکعتی که قنوت ندارد، قنوت بخواند یا آن که ذکری را در غیر محل خود بگوید.

4.

هر ایجاد نقص سهوی

احتیاط مستحب است نمازگزار برای هر چیزی كه در نماز سهواً كم کرده و محلّ تدارک آن گذشته است، سجده سهو انجام دهد؛ مثل آن که سهواً حمد یا تسبیحات اربعه را نخواند و در رکوع یا بعد از آن بفهمد که آن را نخوانده است.

مسأله ۱۵۲۳. اگر نمازگزار یک سجده یا هر دو سجده را در رکعت اول نمازش فراموش كند و بِحَوْلِ اللّه گفته و برخیزد و حمد و سوره و قنوت بخواند و تکبیر رکوع را بگوید و پیش از رفتن به ركوعِ ركعتِ بعد یادش بیاید، باید برگردد و سجده فراموش شده را به جا آورد و نماز را ادامه دهد و بعد از نماز، بنابر احتیاط مستحب، شش بار سجده سهو انجام دهد، که عبارت هستند از یک بار برای ذکر بِحَوْلِ اللّه، یک بار برای ایستادن بی جا، یک بار برای حمد، یک بار برای سوره، یک بار برای قنوت و  یک بار برای تکبیر رکوع.

و اگر در رکعت دوم تشهد را فراموش کند و قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، باید برگردد و آن را به جا آورد و برای هر کدام از ایستادن بیجا و چیزهای دیگری که زیادی انجام داده، احتیاط مستحب است سجده سهو به جا آورد.

كیفیّت انجام سجده سهو

مسأله ۱۵۲۴. کیفیت سجده سهو این است كه فرد بعد از سلام نماز فوراً به قصد قربت نیّت سجده سهو كند و پیشانی را بنابر احتیاط لازم، بر شیئی كه سجده بر آن صحیح است بگذارد و بنابر احتیاط مستحب، سایر مواضع سجده را به دستوری كه در سجده نماز ذکر شد، بر زمین بگذارد و گفتن ذكر در آن واجب نیست؛ هرچند احتیاط مستحب است كه در آن ذكر بگوید و بهتر است بگوید، «بِسْمِ اللّهِ وَبِاللّهِ‏ِ، السَّلامُ عَلَیْكَ اَیُّهَا النَّبیُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ‏ِ وَبَرَكاتُهُ» بعد، سر از سجده برداشته و دوباره به سجده رود و در سجده دوّم هم، بهتر است ذكری را كه گفته شد، بگوید و بنشیند و تشهّد بخواند و بعد از تشهّد سلام دهد و می‌‌تواند هر سه سلام را بگوید؛ هر‌چند جایز است به سلام آخر اكتفا نماید و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْكُمْ» و در این حال بهتر این است «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَكاتُهُ» را هم اضافه كند.

مسأله ۱۵۲۵. لازم نیست فرد قبل از سجده اول در سجده سهو، تكبیر بگوید؛ هرچند مطابق با احتیاط مستحب است. همچنین لازم نیست با وضو یا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند یا زن موی سر و بدنش را بپوشاند و بدن و جای پیشانی فرد، پاک باشد و نیز مواردی كه در لباس نمازگزار شرط می‌باشد، در لباس او شرط نیست. همچنین راست نشستن بین دو سجده لازم نیست و سربرداشتن از مهر كافی است؛ هرچند رعایت این موارد مطابق با احتیاط مستحب است.

احکام دیگر سجده سهو

مسأله ۱۵۲۶. اگر نمازگزار شک دارد که موجبات سجده سهو را مرتکب شده است یا نه و بدین سبب شک می‌کند که سجده سهو بر او واجب شده است یا نه، ‌لازم نیست آن را به جا آورد.

مسأله ۱۵۲۷. اگر می‌‌داند سجده سهو بر او واجب شده، ولی شک دارد آن را انجام داده یا نه، در صورتی كه در محلّ است و هنوز زمان اقدام فوری (بعد از نماز) برای انجام آن از بین نرفته است، باید آن را به جا آورد بلكه اگر فاصله شده و زمان اقدام فوری انجام آن گذشته، احتیاط واجب آن است كه آن را انجام دهد؛ هرچند شک او بعد از وقت باشد.

مسأله ۱۵۲۸. كسی كه می‌داند سجده سهو بر او واجب شده، ولی شک دارد چند بار سجده سهو بر او واجب است، به جا آوردن تعداد کمتر کافی است.

مسأله ۱۵۲۹. اگر نمازگزار سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت كرده و بنابر احتیاط لازم، باید هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً به جا نیاورد، هر وقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد و در هر دو صورت، لازم نیست نماز را دوباره بخواند.