بعد از زایمانتان شاید تصمیم بگیرید برای جلوگیری از بارداری مجدد، روشی را که قبلاً برای پیشگیری از بارداری به کار می‌بردید، دوباره شروع کنید یا شاید بخواهید از روش دیگری استفاده کنید. در هر حال، بهتر است از قبل برای زمانی که آمادگی مجدد برای رابطۀ جنسی را دارید، برنامه داشته باشید و در مورد انتخاب یک روش مناسب برای جلوگیری از بارداری مجدد بعد از زایمان خیلی بهتر است اگر با با پزشکتان مشورت کنید. در این مطلب می‌توانید با روش‌های جلوگیری از بارداری مجدد پس از زایمان شامل روش‌های طبیعی، روش‌های ایجاد مانع، روش‌های هورمونی و روش‌های عقیم‌سازی آشنا شوید.
روش‌های طبیعی
این روش‌ها، تکنیک‌هایی رفتاری برای جلوگیری از بارداری است و در صورتی مؤثرند که در انجام آنها منظم باشید. روش‌های طبیعی بدون هزینه است، اما هیچ محافظتی در برابر بیماری‌های آمیزشی ندارد. این روش‌ها شامل موارد زیر است:
روش آمنورۀ شیردهی: این روش بر اساس این حقیقت است که شیردهی باعث تأخیر در بازگشت دوره‌های هورمونی تخمدانی و تأخیر در شروع خونریزی عادت ماهانه و در نتیجه قابلیت باروری بعد از زایمان می‌شود. اگر قاعدگی شما هنوز بازنگشته است و نوزاد را نیز فقط و فقط با شیر خودتان و به صورت مرتب در شبانه‌روز تغذیه می‌کنید و کمتر از شش ماه نیز از زایمانتان گذشته باشد، استفاده از روش جلوگیری از بارداری با شیردهی ممکن است مؤثر باشد، اما حتماً توجه کنید که استفاده از این روش باید بسیار دقیق باشد و شما اطلاعات کافی در مورد آن داشته باشید، زیرا به دلیل بسیار از روی نظم و قاعده بودن این روش و عملی نشدن تمام موارد مهم این روش توسط مادران، معمولاً یک روش کاملاً و صددرصد حتمی نیست.
روش‌های آگاهی از زمان باروری و تخمک‌گذاری: این روش‌ها به شما آموزش این امکان را می‌دهد تا الگوی دورۀ قاعدگی خود را مشاهده و پیش‌بینی کنید که در کدام روز‌ها بارور هستید و در کدام روز‌ها نیستید. در بعضی از این روش‌ها، باید به تغییرات جسمانی مربوط به باروری مانند نوسانات دمای پایۀ بدن و تغییر در میزان و چگونگی ترشحات دقت داشته باشید. استفاده از روش‌های آگاهی از زمان تخمک‌گذاری و باروری نیز معمولاً برای مادرانی که تازه زایمان کرده‌اند، کمی سخت است.
روش‌های ایجاد مانع
روش‌های ایجاد مانع به صورت فیزیکی از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری می‌کند. این روش‌ها روی هورمون‌ها تأثیری ندارد، در تولید شیر تداخل ایجاد نمی‌کند و هیچ عوارض جانبی قابل توجهی نیز ندارد. برخلاف بسیاری از روش‌های جلوگیری از بارداری دیگر، به محض اینکه رابطۀ جنسی پس از زایمانتان را شروع کردید، می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید. بنابراین حتی اگر قصد ندارید به مدت طولانی از بارداری مجدد جلوگیری کنید، می‌توانید تا زمان تصمیم قطعی خود از آنها استفاده کنید. برخی از این روش‌ها مثل دیافراگم و کلاهک رحم هنوز در بازار دارویی فعلی ایران موجود نیست، اما به‌طورکلی این روش‌ها شامل موارد زیر است:
کاندوم‌های مردانه: کاندوم مردانه یک پوشش نازک لوله‌مانند از جنس لاتکس یا پلی‌یورتان است که روی آلت در حالت نعوظ مردان قرار می‌گیرد و در زمان آمیزش، مایع منی را در خود نگه می‌دارد. برای استفاده از کاندوم، نیازی به معاینۀ پزشکی یا اندازه‌گیری نیست و محافظت خوبی نیز در برابر HIV و بسیاری بیماری‌های آمیزشی دیگر فراهم می‌کند. برای خرید آنلاین و راحت کاندوم‌های مردانه اینجا کلیک کنید.
کاندوم‌های زنانه: کاندوم زنانه یک کیسۀ نازک از جنس پلی‌یورتان است که پیش از رابطۀ جنسی وارد واژن می‌شود تا از بارداری و ابتلا به بیماری‌های آمیزشی جلوگیری کند. حلقه‌های نرم انتهایی کیسه، کاندوم‌ها را در محل مناسب نگه می‌دارد. برای استفاده از کاندوم‌های زنانه نیز نیازی به معاینۀ پزشک ندارید و به راحتی می‌توانید از آنها استفاده کنید.
دیافراگم: دیافراگم یک وسیلۀ گنبدشکل کم‌عمق است که آن را تا حدی از اسپرم‌کش پر می‌کنید و پیش از شروع رابطۀ جنسی داخل واژن قرار می‌دهید. این روش مانع از ورود اسپرم به دهانۀ رحم می‌شود. پزشکتان می‌تواند اندازۀ دیافراگم مناسب را برای شما مشخص کند. حتی اگر قبلاً از دیافراگم استفاده کرده‌اید، باید اندازه‌گیری مجدد انجام شود، چون ممکن است بعد از بارداری و زایمان سایز متفاوتی برایتان مناسب باشد.
کلاهک رحم: کلاهک رحم وسیله‌ای از جنس سیلیکون است که در آن مقداری اسپرم‌کش می‌ریزید و قبل از آمیزش، داخل واژن قرار می‌دهید. این وسیله روی دهانۀ رحم قرار می‌گیرد و مانع از ورود اسپرم به رحم می‌شود. لازم است حداقل ۱۰ هفته بعد از زایمانتان صبر کنید تا بتوانید از کلاهک رحم استفاده کنید و با نسخۀ پزشک می‌توانید آن را از داروخانه‌ها تهیه کنید.
روش‌های هورمونی
این روش‌های جلوگیری از بارداری، از هورمون‌های مصنوعی برای سرکوب و مهار تخمک‌گذاری، نازک کردن پوشش لایۀ داخلی رحم جهت جلوگیری از لانه‌گزینی تخم در آن و غلیظ کردن مخاط دهانۀ رحم برای جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک استفاده می‌کند. این دارو‌ها در جلوگیری از بارداری بسیار مؤثر است، اما در برابر بیماری‌های آمیزشی محافظتی ارائه نمی‌دهد. لازم است بین چهار تا شش هفته بعد از زایمانتان صبر کنید تا بتوانید از روش‌هایی که حاوی استروژن است مثل قرص‌های جلوگیری ترکیبی، حلقه و چسب ضدبارداری استفاده کنید، چون استروژن باعث افزایش خطر لخته شدن خون در هفته‌های اول بعد از زایمان می‌شود. همچنین این بسیار مهم است بدانید که روش‌های هورمونی حاوی هورمون استروژن برای مادران شیرده تا زمانی که به وضعیت شیردهی باثبات و پایداری نرسیده باشند، توصیه نمی‌شود، چون استروژن ممکن است مقدار و کیفیت شیر مادر را کاهش دهد. برخی از این روش‌ها نیز ممکن است در بازار دارویی ایران موجود نباشد، اما به‌طورکلی روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری شامل موارد زیر است:
قرص‌های ضدبارداری حاوی پروژستین: استفاده از قرص‌های حاوی مقدار کمی پروژستین، یک روش خوراکی است و در بسته‌های ۲۸تایی در داروخانه‌ها موجود است. برای مصرف باید هر روز یک قرص بخورید تا دُز هورمونی ثابتی وارد بدنتان شود و لازم است آنها را هر روز در یک ساعت معین بخورید. این قرص ممکن است جایگزین خوبی برای مادرانی باشد که می‌خواهند از یک روش خوراکی جلوگیری از بارداری استفاده کنند، اما به نوزادشان شیر می‌دهند یا به دلیل دیگری نمی‌توانند از روش‌های پیشگیری حاوی استروژن استفاده کنند. اگر فرزندتان فقط شیر مادر می‌خورد، بهتر است شش هفته بعد از زایمان صبر کنید و بعد مصرف آنها را شروع کنید تا تولید شیر در بدن شما تثبیت شده باشد. اگر تغذیۀ نوزادتان فقط و به طور انحصاری با شیر مادر نیست و از شیر خشک به عنوان مکمل شیردهی نیز استفاده می‌کنید، می‌توانید بلافاصله بعد از زایمان مصرف این قرص‌ها را شروع کنید. در هر صورت نیز بهتر است با پزشکتان نیز مشورت کنید.
قرص‌های ترکیبی حاوی استروژن و پروژسترون: این قرص‌ها یک روش خوراکی جلوگیری از بارداری است که حاوی هر دو هورمون استروژن و پروژسترون است. قرص‌های موجود در بازار نام‌های تجاری مختلفی دارد که بهتر است یکی از آنها را با مشورت پزشکتان تهیه کنید. شما می‌توانید اغلب آنها را که ۲۱ عدد در داخل هر بسته دارد، به مدت ۲۱ روز، یعنی هر روز یک عدد بخورید و بعد از تمام شدن یک برگ آن، به مدت هفت روز قرص نخورید یا قرص‌هایی را بخورید که برای همین هفت روز در بسته گذاشته شده است و حاوی هیچ هورمونی نیست. مادرانی که شیردهی انحصاری با شیر مادر دارند، برای استفاده از این قرص‌ها لازم است شش ماه پس از زایمان صبر کنند و با تجویز پزشکشان برای خوردن آنها اقدام کنند.
حلقۀ ضدبارداری: حلقۀ جلوگیری از بارداری، حلقه‌ای شفاف و انعطاف‌پذیر است که با شروع دورۀ قاعدگی، آن را وارد واژن می‌کنید. وقتی حلقه داخل واژن قرار گرفت، مقدار کمی از استروژن و پروژستین را به صورت پیوسته آزاد می‌کند. هر ۲۸ روز باید یک حلقۀ جدید داخل واژن قرار دهید تا از بارداری جلوگیری کند. مادران شیرده‌ای که کودکشان فقط شیر مادر می‌خورد، برای استفاده از این روش لازم است شش ماه پس از زایمان صبر کنند و بعد با اجازۀ پزشکشان از آن استفاده کنند.
چسب ضدبارداری: چسب جلوگیری از بارداری، یک چسب مربع‌شکل نازک و بژ رنگ است که مثل چسب زخم روی پوستتان می‌زنید. این چسب به صورت پیوسته مقدار کمی استروژن و پروژستین آزاد می‌کند. به مدت سه هفتۀ متوالی، هفته‌ای یک بار چسب جدید می‌زنید و بعد از آن، قبل از شروع دورۀ بعدی، یک هفته چسب نمی‌زنید. مادران شیرده لازم است از این روش نیز شش ماه پس از زایمان و با اجازۀ پزشکشان استفاده کنند.
آمپول سه ماهۀ ضدبارداری: آمپول ضدبارداری حاوی پروژستین است و باید هر سه ماه یک بار تزریق شود. این آمپول برای زنانی مناسب است که به دنبال یک روش بسیار مؤثر جلوگیری از بارداری هستند، اما نمی‌خواهند یا نمی‌توانند از IUD استفاده کنند، استروژن مصرف کنند یا زیاد فراموش می‌کنند قرصشان را بخورند. اما آمپول، روش خوبی برای زنانی نیست که قصد دارند در چند سال آینده باردار شوند، چون شاید از آخرین تزریق یک سال طول بکشد تا قابلیت باروری شما برگردد. بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که مادران شیرده تا شش هفته بعد از زایمان از این روش استفاده نکنند، گرچه عده‌ای معتقدند که زنانی که در کنار شیر خودشان، شیر خشک هم به فرزندشان می‌دهند، می‌توانند سه هفته بعد از زایمان، این روش را شروع کنند.
ایمپلنت ضدبارداری: ایمپلنت یک روش ضدبارداری قابل کاشت است. در نوعی از این روش، میله‌ای انعطاف‌پذیر به اندازۀ یک چوب کبریت زیر پوست بازو کاشته می‌شود که به طور پیوسته مقادیر کمی پروژستین آزاد می‌کند. این روش بسیار مؤثر است و می‌تواند تا سه سال در محل بماند. بعد از برداشتن ایمپلنت، قابلیت باروری شما زود برمی‌گردد. اگر در کنار شیر خودتان، شیر خشک هم به فرزندتان می‌دهید، بعد از سه هفته و اگر فقط شیر خودتان را می‌دهید، بعد از شش هفته می‌توانید این کاشت را انجام دهید و در هر صورت نیز لازم است با تأیید پزشکتان اقدام به انجام این کار کنید.
IUD؛ آی‌یودی: IUD وسیلۀ کوچکی است که عمدتاً Tشکل و از جنس پلاستیک انعطاف‌پذیر است که پزشک آن را وارد رحم می‌کند. IUD بین سه تا ۱۲ سال دوام دارد و به طور مؤثر، بلندمدت و با قابلیت برگشت‌پذیر بودن امکان باردار شدن در هر زمان که بخواهید عمل می‌کند و برای مادران شیرده هم بی‌خطر است. در صورت تمایل می‌توانید بلافاصله بعد از زایمان IUD بگذارید، اما برخی پزشکان توصیه می‌کنند بهتر است پس از گذشت شش هفته از زایمانتان برای این کار اقدام کنید. همچنین IUD برای زنانی که خطر ابتلای بالایی به بیماری‌های آمیزشی دارند توصیه نمی‌شود.
روش‌های عقیم کردن یا عقیم‌سازی
این روش‌ها دائمی است، اما گاهی اوقات نیز قابلیت برگشت‌پذیری دارد. اما امکان بازگشت آنها پرهزینه و پیچیده است و فقط تعداد کمی از مردان و زنان بعد از عقیم شدن دوباره قابلیت باروری خواهند داشت. فقط درصورتی‌که ۱۰۰ درصد مطمئن هستید که نمی‌خواهید دوباره بچه‌دار شوید، می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید. این روش‌ها تأثیری در هورمون‌ها، میزان میل جنسی یا تولید شیر ندارد و شامل موارد زیر است:
وازکتومی مردان: وازکتومی یک عمل جراحی بی‌خطر و بسیار مؤثر برای عقیم کردن مردان است. در این روش، پزشک دو لوله به نام وازدفران را بریده یا مسدود می‌کند. این لوله‌ها اسپرم را از بیضه‌ها به کیسۀ بیضه منتقل می‌کنند و این کیسه، مایع منی را پیش از انزال در خود نگه می‌دارد که بعداً توسط بدن خود مرد بازجذب می‌شود. مردان بعد از وازکتومی همچنان می‌توانند آمیزش و انزال داشته باشند، اما منی آنها فاقد اسپرم است و نمی‌تواند تخمک را بارور کند و منجر به بارداری شود.
بستن لوله‌ها در زنان: بستن لوله‌های رحمی یک عمل جراحی است که طی آن پزشک، لوله‌های رحم را می‌سوزاند، می‌بُرد یا با وسیله‌ای مسدود می‌کند تا تخمک و اسپرم به هم نرسند. اگر جراحی سزارین داشته باشید و بخواهید و امکانش برای پزشک باشد، این کار همزمان با سزارین و اگر زایمان طبیعی کرده‌اید، طی ۴۸ ساعت بعد از زایمان می‌توانید این عمل را انجام دهید. در غیر این صورت، شش هفته بعد از زایمان می‌توانید این عمل را انجام دهید.