طلاق در لغت به معنی گشودن گره و رها کردن است. در فقه اسلامی در تعریف طلاق گفته اند: طلاق عبارتست از زائل کردن قید ازدواج با لفظ مخصوص.
در حقوق امروز ایران در تعریف طلاق می توان گفت: طلاق عبارتست از انحلال نکاح دائم با شرایط و تشریفات خاص از جانب مرد یا نماینده ی قانونی او.
بنابراین طلاق ویژه ی نکاح دائم است و انحلال نکاح منقطع از طریق بذل یا انقضاءِ مدت صورت می گیرد.
ماده ی ۱۱۳۹ قانون مدنی در این باره می گوید:
«طلاق مخصوص عقد دائم است وزن منقطعه با انقضاء مدّت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت خارج می شود.
انواع طلاق، از منظر حقوق و قانون
الف ) طلاق رجعی و طلاق بائن
به طور کلی طلاق به دو دسته رجعی و بائن تقسیم می شود که برای ادراک دقیق تر لازم است به تعریف هر کدام از آن ها به تفکیک بپردازیم.
طلاق رجعی به طلاقی گفته می شود که زوج (شوهر) می تواند بعد از طلاق و در زمان عده که سه ماه است به زوجه (زن) رجوع کرده و در واقع به زبان ساده تر طلاق را بی اثر و ازدواج را از سر گیرد بدون آنکه نیازی به خواندن دوباره صیغه عقد باشد.
در این حالت قانونگذار تکالیفی را برای زوج در مدت عده در نظر گرفته است از جمله آنکه در این سه ماه موظف است نفقه زوجه را بپردازد و همچنین نمی تواند او را تا پایان این مدت از خانه خود بیرون کند.
اما طلاق بائن به طلاقی گفته می شود که مرد دیگر امکان رجوع به زن را نداشته و به محض خواندن صیغه طلاق، امکان برگشت و از سرگیری ازدواج بدون خواندن صیغه عقد وجود ندارد.
در سه حالت طلاق بائن اتفاق می افتد و مرد دیگر اجازه رجوع به زن را نخواهد داشت که عبارتند از:
- در حالتی که طلاق قبل از نزدیکی و برقراری رابطه زناشویی اتفاق بیفتد.
- در حالتی که زن در هنگام طلاق یائسه باشد.
- در طلاق خلع و مبارات که به تعریف آن در ادامه می پردازیم.
ب ) طلاق خلع و مبارات
طلاق خلع و مبارات یکی از اقسام طلاق شمرده می شود و به حالتی گفته می شود که زوجه و یا زوجین به قدری از زندگی مشترک کراهت دارند که حاضر به بخشیدن قسمتی و یا تمام حقوق قانونی خود شده و در عوض از یکدیگر جدا شوند.
اگر کراهت صرفا از سمت زوجه (زن) باشد یعنی در واقع طلاق به درخواست زن باشد او باید تمام یا قسمتی از مهریه خود را در عوض طلاق ببخشد و یا حتی در مواردی مبلغی را به زوج (شوهر) بپردازد که به این نوع طلاق، طلاق خلع گفته می شود.
و اگر کراهت از جانب زوجین (زن و شوهر) و تنفر از زندگی مشترک دوجانبه باشد به این طلاق، طلاق مبارات گفته می شود که تفاوت آن با طلاق خلع در این است که زوج (شوهر) نمی تواند خواهان بخشش بیش از میزان مهریه در ازای طلاق باشد و همانطور که گفته شد در این نوع از طلاق امکان رجوع زوج وجود ندارد.
ج ) طلاق توافقی
ساده ترین و کم دردسر ترین نوع طلاق، طلاق توافقی است.
در این نوع از طلاق، زوجین (زن و شوهر) به هر علتی با یکدیگر به توافق می رسند که از هم جدا شوند و عموما در مورد مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و سایر حقوق قانونی نیز بین آن ها توافقی صورت گرفته است که از نظر دادگاه نیز محترم شمرده می شود.
برخلاف تصور عموم طلاق توافقی به این معنا نیست که حتما باید زن در مقابل طلاق مهریه خود را بخشیده باشد بلکه در خصوص مهریه بین زوجین هر توافقی که صورت گرفته باشد معتبر است و در بسیاری از موارد زوجه ( زن ) تمام یا قسمتی از مهریه خود را در این نوع طلاق دریافت می کند.
امکان رجوع زوج (شوهر) در این نوع طلاق وجود دارد و می تواند در مدت عده رجوع کند مگر آنکه شرایطی که در مورد طلاق بائن گفته شد وجود داشته باشد.
رویه و مراحل پیگیری و پیشبرد امر طلاق توافقی
برای پیگیری و ثبت طلاق توافقی ابتدا لازم است زوجین با وارد کردن مشخصات شناسنامه ای در سامانه نوبت دهیطلاق یکی از مراکز غربالگری مشاوره را انتخاب کنند و این مرکز بعد از ثبت اطلاعات زوجین و علت طلاق آن ها را به یکی از مراکز مشاوره خانواده ارجاع می دهد.
زوجین می بایست در جلسات مشاوره شرکت کرده و در انتها گواهی عدم انصراف از طلاق را از مرکز دریافت کرده و دادخواست طلاق توافقی خود را ثبت کنند.
بعد از بررسی دادخواست و صدور گواهی عدم امکان سازش از سوی دادگاه می توانند به دفاتر ثبت طلاق برای خواندن صیغه طلاق و ثبت آن مراجعه کنند.
در مباحث فوق اقسام مختلف طلاق و آثار و مراحل آن ها را بیان کردیم اما لازم به ذکر است که طبق قانون ما حق طلاق صرفا برای زوج (شوهر) به رسمیت شناخته شده و زوجه (زن) از این حق برخوردار نیست مگر به موجب دلایلی که در قانون ذکر شده و یا در صورتی که زوج (شوهر) حق وکالت در طلاق را به زوجه (زن) منتقل کرده باشد.
البته در صورتی که زوج بدون رضایت زوجه خواهان طلاق باشد باید تمام حق و حقوق قانونی زوجه را تمام و کمال و یکجا پرداخت کرده تا دادگاه حکم طلاق را صادر کند.
علل عمده طلاق از طرف زن
علل عمده و مهمترین موضوعاتی که زن به استناد آنها می تواند طلاق بگیرد به شرح ذیل است:
- اعتیاد مضر شوهر.
- نپرداختن نفقه حداقل به مدت ۶ ماه.
- مریضی سخت علاج شوهر.
- امراض مقاربتی شوهر.
- بچه دار نشدن زوج.
- ترک زندگی توسط زوج.
- ازدواج مجدد بدون رضایت همسر اول.
- محکومیت شوهر به زندان بالای ۵ سال یا ارتکاب به جرایمی که بر خلاف شان زوجه است.
- سو رفتار و سو معاشرت (ضرب و جرح، توهین،… ).
- عدم تهیه مسکن برای مدت غیر متعارف.
- اثبات خیانت همسر در دادگاه.
- با شرایطی کراهت شدید زوجه همراه با بذل کل مهریه.
- بلاتکلیف رها کردن زوجه.
- نداشتن رابطه جنسی برای مدت غیر متعارف.
- مشکلات زناشویی ناشی از عیوب مرد.
- رابطه جنسی غیر متعارف.
- با شرایطی دوری طولانی زوجین از همدیگر.
منظور از حق طلاق چیست؟
حق طلاق در قانون ایران، اصولا برای مرد شناسایی شده است و زوج می تواند طی عقدنامه و یا بعدا طبق سند رسمی مجزا در اجرای این حق به زوجه وکالت بدهد که توصیف اخیر همان حق طلاق مرسوم در جامعه است.
چیزی که در عرف به عنوان حق طلاق مرسوم است که برای خانم ها می باشد همان وکالتی است که مرد از طرف خودش به همسرش برای جدایی اعطا می کند.
چگونگی طلاق از شوهر زندانی؟
در قانون و فقه ما، طلاق اصولا ابزاری است تحت حاکمیت مرد و اینکه مرد بتواند هر وقت بخواهد زن خویش را طلاق داده و متارکه نماید حقی است مطلوب که در ابتدای امر برای زوجین متصور می شود.
ولی در نحوه متارکه و وقوع طلاق و اینکه چرا زن به این راحتی که برای مرد ترسیم شده نمی تواند به طلاق اقدام کند در نگاه ناظر و در مرحله عمل ابهام و سوالاتی ایجاد می کند که قطعا قسمتی از ایرادات بجا و تعدادی هم وارد دانسته نخواهد شد.
بیشتر بخوانید:حکم و مجازات ازدواج مجدد در زمان عده
اما اینکه در ماهیت، کدام یک از این ابهام و ایرادات به حق است، کشف و به تبع اثبات درستی و مطابق با واقع بودن آن بسی دشوار است پس لاجرم باید موردی به موضوع نگاه کرد و با توجه با شرایط و اوضاع و احوال قضاوت نمود همچنانکه قانونگذار در ذیل تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی بیان می‌دارد:
«موارد مندرج در این ماده مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.»
طبق بند ۳ ماده مذکور
« محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.»
یکی از موارد عسر و حرج شناسایی شده که طبق ماده،
رفته زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند.
چنان چه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.»
زوجه می تواند با استفاده از بستر این ماده به عسر و حرج خویش پایان دهد.
مواردی که در موفقیت زوجه در بهره مندی از فرآیند قانونی برای گرفتن طلاق موثر است
قطعا از مواردی که در موفقیت زوجه در اقدام به بهره مندی از این فرآیند قانونی موثر است می توان به صدور حکم قطعی از دادگاه مبنی بر:
- حبس بلند مدت
- عدم احراز سوء نیت و سوء استفاده از حق توسط زوجه از طرف دادگاه
- تعداد فرزندان و سن آنها
- وضعیت و اوضاع و احوال حاکم بر خانواده زوجه
- وضعیت اقتصادی و فرهنگ و پیگیر بودن خانواده زوج و …
اشاره نمود که زوجه با حائز بودن تعدادی از موارد مذکورمی‌تواند با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی دادخواست طلاق خویش را ثبت نماید و تصمیم در این مورد خطیر را به محکمه بسپارد.
دریافت نفقه و مهریه از شوهر زندانی امکان پذیر است؟
در ارتباط با مهریه باید گفت که اصولا هیچ چیز مانع از دریافت مهریه توسط زن نیست و زن در صورتی که زوج در زندان باشد هم می تواند اقدام قانونی به پرداخت مهریه از سوی زوج بنماید.
در ارتباط با نفقه با فرض اینکه زن، ناشزه نباشد (مطیع شوهر باشد)، اصولا مانعی در دریافت نفقه برای زوجه وجود ندارد و ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه جنبه کیفری و حبس دارد.
ولی برای کسی که در زندان است این پیش بینی کارساز نبوده و زن باید به تامین نفقه از اموال زوج متوسل شود و در صورت عدم وجود مال و عدم امکان تامین نفقه، این حق برای زن بوجود خواهد آمد که با استناد به مورد اخیرالذکر درخواست صدور حکم طلاق بنماید تا به وضعیت سردرگم و همراه با عسر و حرج خویش پایان دهد.
وظایف دولتها و حاکمیت در قبال قضیه طلاق
همانطور که ذکر گردید در بحث طلاق همانطور که سهل بودن متارکه در مواردی و در مصداق هایی از زوجین امری پسندیده و مطلوب است.
قطعا مواردی هم مشاهده می‌شود که اسباب تسهیل در امر طلاق و بدون نگرش جامع و پیش بینی های لازم برای آینده زوجین و فرزندان مفروض، امری خطا و دارای عواقب بسیار سنگینی برای جامعه علی‌الخصوص جوامع با بنیان دینی است.
پس با نگاهی عمیق به مساله و بسترسازی لازم از جمله در مباحث اقتصادی و فرهنگی و تعمیق اعتماد و وفاداری می توان تعداد و عواقب طلاق را به حد مطلوب و رضایتمندی رساند.
قطعا افراد در مواجهه با شرایط درصدد رهایی خود از سختی و تنگنای بوجود آمده هستند و این دولتها و حاکمیت هست که باید با تدبیر و توسعه و پیشرفت و ایجاد رفاه جامع در کشور عدم نیاز به طلاق و یا عوارض حداقلی بعد از طلاق را منجر شود.
نتیجه گیری مبحث
نه حبس و زندانی بودن طولانی مدت شوهر دلیل بر صدور حتمی حکم طلاق در دادگاه است و نه حبس کمتر از ۵ سال مانع برای اثبات عسر و حرج حاکم بر زوجه، بلکه این شرایط و اوضاع و احوال حاکم بر روابط زوجین و وضعیت متاثر زوجه هست که قاضی را اقناع به صدور حکم موافق با خواسته زوجه خواهد نمود و بدیهی است که با توجه به اهمیت مساله و عواقب قابل توجهی که امر طلاق از خود برجای می‌گذارد.
قانونگذار به درستی فرجام خواهی را در این امر پیش بینی نموده و حتی اگر زوجه موفق به صدور حکم موافق خواسته خود شود ممکن است طبق استنادات زوج، دیوان عالی کشور حکم به طلاق زوجه را نقض و مردود بداند.
فلذا اهمیت مساله، و اینکه مراحل و مستندات به درستی در پیش گرفته شوند، مشاوره با وکیل مجرب و متعهد را ایجاب می کند.
پاسخ به چند سوالی که بیشتر مورد پرسش است
طلاق در صورت خیانت همسر باز هم مهریه دارد؟
طلاق به هر علتی که باشد زایل کننده ی مهریه ای که به محض عقد زن مالک آن گردیده نمی باشد.
طلاق از شوهر غایب امکان دارد؟
بله در صورتی که غیبت شوهر به حد مشخص شده در قانون مدنی برسد.
آیا از شوهر تارک زندگی مشترک می توان طلاق گرفت؟
می توان دادخواست داد و امکان صدور رأی موافق وجود دارد.